Пятница, 25.07.2025, 05:35
Siz Гость bo'lib kirdingiz| Guruh: "Mehmonlar"Assalomu Alaykum Гость| RSS

Mirzaobod Ijtimoiy Iqtisodiy                     Kasb Hunar Kolleji

Bosh sahifaMening uslubimRo'yxatdan o'tishChiqishKirish

Sayt menusi
Statistika
Онлайн всего: 1
Гостей: 1
Пользователей: 0
200

Sharh

Bosh sahifa » 2012 » Март » 29 » Iqtisodiy atamalar
08:29
Iqtisodiy atamalar

ИКТИСОДИЙ  МАНФААТЛАР -  бу кишиларни харакатга келтирувчи, уларни хатти-харакатини, интилишини,   хулк- атворини белгиловчи куч. Шахс, жамоа, давлат ва миллий  манфаатлардан иборат.

 

ИЧКИ МИЛЛИЙ МАХСУЛОТ - бир йил давомида мамлакатда  юридик ва жисмоний шахслар томонидан ишлаб чикарилган пировард махсулот ва хизматларнинг бозор бахосидаги киймати.

 

КАДАСТР - 1) жон бошидан  олинадиган солик туловчилар руйхати;  2) вакти-вактида ёки узлуксиз кузатиш натижасида тегишли объект хусусида структура, тузилма маълумотлар туплами; масалан, сув кадастри-дарёлар, уларда утказилган текширишлар хакидаги маълумотлар туплами; 3) кучмас мулкни бахолаш, уни руйхатини юритиш билан шугулланувчи   давлат ташкилоти.

 

КАЛЬКУЛЯЦИЯ - махсулотнинг улчов бирлигини ёки бажарилган ишнинг таннархини хисоблаш.

 

КАПИТАЛ - (нем. Kapital- асосий мулк. лат.capitalis- энг мухим, асосий бош)-бирор максадга йуналтирилишга мулжалланган пул маблаги, бошлангич, доимий, узгарувчан, асосий ва айланма капитал каби турлари мавжуд. Бозор иктисодиёти шароитида  ташкилот, корхона, фирма  ва бошкаларда устав К. захира К. акционерлик жамияти  К. каби турлари  мавжуд.

 

КАМОМАД - мол; пул ва шу кабиларнинг тегишли микдоридан кам чиккан кисми.

 

КАРТЕЛЬ - (фр.cartel, итал.cartello carta-когоз, хужжат)- монополистик бирлашманинг бир куриниши : йирик корхона эгаларининг бозорда танхо хукмдорлик килиш, куп фойда олиш максадида тузган уюшмаси. Уюшмага кирувчилар махсулот хажми, нархи, ишчилар ёллаш шарти, патентлар айирбошлаш, бозорларни булиш, умумий махсулот ишлаб чикаришдаги хар  бир катнашчининг квотаси ва шу кабилар буйича келишиб олишлари. К.нинг бошка уюшмалардан (концерн, трест) фарки унга кирувчилар хужалик юритиш  мустакиллигини саклаб коладилар.

 

КАССА - 1) пул, кимматбахо  когозлар сакланадиган пулат сандик, кути, шкаф; 2) муассаса, корхоналарнинг пул кабул килиш, пул бериш, билет сотиш ва шу кабилар билан иш юритувчи, муомала килувчи  булинмаси; 3) муассаса, корхона ва шу кабилардаги бор пул.

 

КВОТА - давлат  ва халкаро  ташкилотлар  томонидан товарларни ишлаб чикариш, уларни экспорт ва импорт килиш юзасидан чекланишларни жорий этилиши. К. шартларини бузган мамлакат ёки корхона иктисодий жихатдан жазоланади. К. урнатишдан максад бозордаги нарх-навони тартибга солиб туришдир.

 

КИЧИК БИЗНЕС - бозор иктисодиёти ривожланган  мамлакатларда узига  мустакил майда корхоналарнинг даромад олиш  максадида амалга оширадиган фаолияти.    

 

КЛИРИНГ - (ингл.clearing. clear- тозалаш, равшанлаштириш)-узаро талаб ва мажбуриятларни хисобга олиб, амалга  ошириладиган накд пулсиз хисоб-китоб тизими. Мамлакат ичидаги К. банклар уртасидаги туловларни, накд пулсиз хисоб-китобларни уз ичига  олади. Халкаро хисоб-китобларда К. келишувлар (клиринг келишувлари, валюта К.) куринишида амалга оширилади. Давлатлараро  узаро карзларини тилла ва  валютага утказмасдан савдо-сотик талабларига кура амалга оширадилар. Масалан, пахта толаси урнига унинг кийматига тенг микдорда машина, асбоб-ускуна олиш.

 

КОМПАНИОН - бирор мулкка биров билан биргаликда эга булган киши ёки ташкилот.

 

КОНВЕРЦИЯ - (лат.conversio-узгариш)- харбий ишлаб чикариш ва бошка хил харбий фаолият сохаларининг тинчлик максадларига кучирилиши.

 

КОНТРАКТ - (лат. contractus-битим, келишув) -мамлакатлар, фирма, корхона ва бошкалар уртасида узаро хукук ва мажбуриятларни белгилаш, узгартириш ёки тухтатиш тугрисидаги икки томонлама ёзма келишув, шартнома.

 

КОНТРАКТАЦИЯ - 1) бирор нарсани муайян муддатга олиш ва маълум шароитда фойдаланиш учун тузилган шартнома; 2) тайёрлаш ташкилотлари  билан ишлаб чикарувчилар, дехкончилик махсулотларини тайёрлаш юзасидан хар  йили тузиладиган шартнома.

 

КОНТРАБАНДА - (итал.contrabando)-давлат чегарасидан моллар, кимматбахо буюмлар ва бошка нарсаларни конунга хилоф (яширинча) олиб утиш. 

 

КОНСОРЦИУМ - (лат.consortium-ширкат, уюшма)-корхоналарнинг вактинча ташкил этилган бирлашмалари, улар одатда молиявий ишлар юзасидан ташкил этилади. Унда давлат, банклар, молиявий муассасалар, йирик фирмалар эштирок этади.

 

КОНЦЕРН - (ингл.concern)-ишлаб чикариш диверсификацияси асосида таркиб топадиган йирик, куп тармокли корпорация. Улар аста-секин саноат монополиясининг етакчи шаклига айланади.

 

КРЕДИТ - (лат. creditum-карз)1) кирим-чиким дафтарининг чикимлари; 2) карзга мол бериш, шунингдек, карзга бериладиган мол, пул; 3) маълум харажатлар учун чикариладиган пул, маблаг ; Давлат К.- давлатнинг заём облигациялари чикариш йули билан карз олиши. Банк, сугурта уюшмалари ва ахолининг барча табакалари кредитор булишлари мумкин. Банк К.- пул ссудаси куринишидан юридик  ва жисмоний шахсларга бериладиган карз. Тижорат К.- бир тадбиркорнинг иккинчисига махсулотнинг пулини кейин тулаш  шарти билан сотиш. Халкаро К.- давлатлар  уртасида карз олиш, карз бериш муносабатлари. 

 

КРЕДИТ КАРТОЧКАЛАРИ -  кичик улчамдаги пластик ёки металл карточка куринишидаги хужжат булиб, банкдаги хисоб сохибининг шахсини тасдиклайди ва унга накд пуллар ёрдамисиз товар ва хизматларга  хак тулаш хукукини беради.

 

КРЕДИТОР - карзга маблаг  берувчи томон.

 

КРИЗИС - (юнон. krisis-хал этиш, окибат)- к. Инкироз.

 

КУП УКЛАДЛИ ИкТИСОД - турли мулк шакллари ва хар  хил хужалик турларининг  яхлитлигидан ташкил топган иктисодиёт.

 

ЛИЗИНГ - асосий  фондларни узок муддатга ижарага олиш. Янгиликларни, ишлаб чикариш ва сотишни молия билан таъминлаш усули. Л. саноат корхоналарига бир йула катта микдорда пул сарф килмасдан керакли махсулотларни олиш имконини беради. Л. икки куринишда : молиявий ва тезкор булади. Молиявий Л. ижарага олинган фонднинг тула кийматини ва ижарачи фойдасини коплашни кузда тутади. Тезкор Л.- амортизация давридан киска муддатга тузилган келишув.

 

ЛИМИТ - хужалик фаолияти турли жихатлари микдорининг чекланиши, фаолият доираси, чегарасининг белгиланиши. Л. давлат ёки йирик бирлашма томонидан уз корхонаси учун урнатилади.

 

ЛИЦЕНЗИОН САВДО - халкаро савдода интеллектуал мулкни, технологияни, ихтиро ва патентларни олди-сотди килишнинг  асосий куриниши.

 

ЛИЦЕНЗИЯ - (лат.licentia-эркинлик, хукук)-   рухсатнома; 1) чет мамлакатлардан мол келтириш ёки чет элга мол чикариш учун давлат органлари томонидан бериладиган рухсатнома; 2) бирор нарсадан енгил шартлар билан ёки бепул фойдаланиш хукуки; 3) чегарадан мол чикариш ёки мол киритишда бож туловларини камайтириш. Патентланган Л.- руйхатга олиниб, гувохнома берилган кашфиётдан фойдаланиш хукукини бошкаларга бериш.

 

МАКРОИКТИСОДИЁТ -  бу мамлакат микёсида моддий ва номоддий ишлаб чикариш сохаларини бир бутун килиб бирлаштирган миллий ва жахон хужалиги даражасидаги  иктисодиётдир.

 

МАХАЛЛИЙ БЮДЖЕТ -вилоят, шахар  ва туманнинг кирим-чиким (даромад ва харажат) молиявий хужжати.

 

МАКЛЕР - воситачи, даллол. Биржаларда олди-сотди келишувлар воситачиси.

 

МАРКАЗИЙ  БАНК -  пул, облигация эмиссияси (чикарилиши) билан, шунингдек мамлакатнинг бутун банк тизимини бошкариш, назорат килиш билан шугулланади.  Шунинг учун у «банклар банки» деб ном олган.

 

МАРКЕТИНГ - (инглизча market-бозор) холатини урганиш, уни олдиндан бахолаш оркали  товарларни ишлаб чикариш ва сотишни ташкил этиш хамда шу йул оркали  товарларни ишлаб чикариш ва сотишни  ташкил этиш, энг юкори фойда олишни таъминлаш. Махсус М. Дастурлари оркали  амалга оширилиб, харидорларни ва ракобатчиларни урганиш асосида товарлар сифатини яхшилаш, нархини узгартириш, рекламани жойлаштириш, харидорларни кониктирадиган товар ва хизматларни етказиб бериш каби чора-тадбирлар кулланилади.

 

МЕНЕЖМЕНТ - (инлизча management) у ёки бу фаолият турини ташкил этиш ва рахбарлик килишни, иктисодий, молияни ва бошка инсон хаётидаги ишбилармонлик сохасини ташкил килиш ва бошкаришни билдиради.

 

МЕНЕЖЕР - ёлланма профессионал бошкарувчи; актив фаолият билан шугулланувчи   одам.

 

МЕХНАТ - бу инсоннинг бирор бир максадга каратилган онгли фаолият булиб, у оркали инсон узининг эхтиёжларини кондириш учун табиат инъомларини узгартиради. Инсон мехнати икки ёклама характерга эга: а)

 

КОНКРЕТ МЕХНАТ- товарнинг истеъмол кийматини яратадиган, бирон бир аник куринишга эга булган мехнат тури тушунилади.б)

 

АБСТРАКТ МЕХНАТ- товар кийматини яратади. «Абстракт» (сузи узбек тилида «мавхум» деган маънони билдиради). Мехнат аник шаклидан катъий назар умуман сарфланган иш кучидир, жами ижтимоий мехнат  сарфидан иборат булади.

 

МЕХНАТ БИРЖАСИ - ишчи, хизматчи ва иш берувчи уртасидаги ишчи кучини сотиш ва сотиб олиш буйича келишувни амалга оширишда мунтазам воситачи вазифасини утайдиган, ишсизлар хисобини юритадиган, уларни иш билан таъминлаш, кайта укитиш кабилар билан шугулланувчи   давлат муассасаси.

 

МИКРОИКТИСОДИЁТ -  корхона, фирмалар, яъни иктисодиётни бирламчи, бошлангич бугини хакидаги иктисодиётдир. У чекланганлик, танлаш ва мукобил киймат сингари тушунчалар билан, шунингдек ишлаб чикариш ва истеъмоллар билан шугулланади. 

 

МИЛЛИЙ ИКТИСОДИЁТ -  бу барча ишлаб чикариш ва ноишлаб чикариш тармоклари ва сохаларини, функционал  иктисодиётни, куплаб инфратузилмаларни уз ичига камраб олган яхлит иктисодиётдир. 

 

МИЛЛИЙ БОЙЛИК - инсоният жамияти тараккиёти томонидан яратилган хамда авлодлар томонидан жамгарилган моддий ва маънавий  бойликлар, табиий ресурслардан иборат.

 

МИЛЛИЙ БОЗОР - муайян мамлакатнинг миллий чегараси доирасидаги олди-сотди муносабатлари. МБ хар  кандай бозор каби турли моддий, маънавий ва интеллектуал товарларни айирбошлаш объектига айланади, хамда унда шу мамлакат товарлари билан биргаликда импорт килинган товарлар хам катнашади.

 

МИЛЛИЙ  ВАЛЮТА - муайян мамлакатнинг пул  бирлиги.

 

МИЛЛИЙ ДАРОМАД - муайян мамлакатда бир йилда моддий ишлаб чикариш сохалари томонидан янгитдан хосил килинган киймат ёки бошкача килиб айтганда, ялпи ижтимоий махсулотнинг ишлаб чикариш жараёнида сарф килинган ишлаб чикариш воситалари киймати чегириб ташланганидан сунг колган кисми. МД моддий неъматлар ишлаб чикариладиган шароитларда жонли мехнат воситасида яратилиб, хам киймат- пул, хам  моддий- буюм шаклига эга булади.

 

МИЛЛИЙ ХИСОБЛАР ТИЗИМИ - ялпи миллий махсулот, ички миллий махсулот ва миллий даромадни ишлаб чикариш, таксимлаш, фойдаланишни киймат шаклида ифодалайдиган узаро боглик хисоблаш тизимидир.

 

МОЛИЯ -  пул фондларининг шаклланиши, таксимланиши ва фойдаланишини тартибга солиш билан вужудга келадиган муносабатлардир.

 

МОЛИЯ ТИЗИМИ -  турли даражадаги молиявий муассасалар булиб, молиявий муносабатларга хизмат килади. 

 

МОЛИЯВИЙ ЛИЗИНГ - ижарага олинган асосий фондларнинг (машина, курилма, асбоблар) тула кийматини хамда ижарага берувчининг фойдасини тулаш хакидаги  келишув.

 

МОНОПОЛИЯ - 1) яккахокимлик; 2) ишлаб чикаришни марказлаштириш окибатида юзага келадиган катта бирлашма (картель, синдикат, трест, концерн, консорциум конглометрат ва шу кабилар). Ушбу бирлашма уз ичига ишлаб чикаришни, хизмат курсатишни, махсулот сотишнинг куп кисмини мужассамлаштиради, шу сохада узини хукмрон мавкеини урнатади.

 

МОНОПОЛИЯДАН ЧИКАРИШ -  давлат томонидан тармок бозорида ракобат муносабатларини ривожлантиришга кумаклашувчи тартиб-коидаларини жорий этилиши.

 

МУЛК - турли-туман объектларнинг муайян  субъектга тааллукли эканлигини англатади.

 

МУЛКЧИЛИК - кишилар уртасида ишлаб чикариш воситалари ва мехнат натижаларини  узлаштириш буйича  пайдо булган ва тарихан аник бир шаклда намоён булувчи  иктисодий муносабатлар. М.- нинг асосий бугини  ишлаб чикариш воситаларига булган мулкчилик. У учта иктисодий унсур яъни эгалик килиш, фойдаланиш (ишлатиш) ва тасарруф этишни мужассамлаштиради. 1-Эгалик килиш - мулкка расмий ва хукукий эгалик килишдир.2-Фойдаланиш (ишлатиш) - мулк булган бойликни иктисодий фаолиятда куллаб, хужалик жараёнига киритиб, ундан натижа олиш.3-Тасарруф этиш- мулк булган бойлик такдирини мустакил хал этиш.                                                                                                            

 

МУЛКЧИЛИК ШАКЛЛАРИ - бу давлат, жамоа,  хусусий ва аралаш мулклардир.

 

НАРХ - бахо - товар кийматининг пулда акс этиши, бозор иктисодиётига  асосланган жамият хужалик механизмида амал килувчи  иктисодий  дастак. Н. факат таннархга эмас, балки  талаб ва таклиф, шунингдек товарнинг ижтимоий фойдалилиги, сифати ва бошка товарлар урнини боса олиши, муомаладаги  пулнинг харид кобилиятига хам  боглик.

 

НАФАКА -  ижтимоий мададга мухтож барча кишиларнинг моддий таъминоти.

 

НОТИЖОРАТ ТАШКИЛОТЛАР - бу фойда олишни ва уни иштирокчилар уртасида таксимлашни уз олдига максад килиб куймаган муассасалардан иборат. М: жамоатчилик  ёки диний ташкилотлар, хайрия фондлари ва хоказо.Одатда ихтиёрийлик асосида, ягона максад билан маънавий ва бошка номоддий эхтиёжларни кондириш максадида ташкил этилади.  

 

ПАССИВ - бухгалтерияда баланснинг буромад, харажат, чиким кисми;  корхона, муассаса ва шу кабиларнинг мажбурият ва карзлари мажмуи.

 

ПАТЕНТ - (лат. patens-гувохнома, ёрлик)- 1) хусусий тарзда тадбиркорликнинг бирор бир тури билан шугулланишга рухсат берувчи гувохнома, тегишли хужжатлар асосида молия  органлари томонидан берилади; 2) илмий кашфиёт ва ихтирога муаллифликни тасдикловчи гувохнома. П. давлат томонидан патентлаштирилади.

 

ПОЛИС - (фр.police, итал, pollissa-тилхат)-шахсий ёки мулкий сугурта шартномаси тузилгани ва унинг шартлари хакидаги хужжат.

 

ПУЛ - (фр.protectionnisme, лат.protection-химоя) хамма товарлар ва  хизматлар айирбошланадиган, умумий эквивалент булган махсус товар, бозор иктисодиётининг асосий воситаси.

 

ПУЛ ТИЗИМИ - товар муомиласининг ривожланишининг натижаси булиб, давлатлар томонидан конунчилик асосида мамлакатда пул муомаласини ташкил этиш.

 

ПУЛ МУОМАЛАСИ - накд пул булиб, товарлар айланиши  ва нотоварлар харакати, тулов ва хисоблар учун хизмат килади. Айнан бир жараёнинг доимо бир хилда такрорланишидир.

 

ПЕНСИЯ -  фукаролар кексалик ёшига етганда ёки мехнат килиш кобилиятини йукотган такдирда,  оладиган пул таъминоти.

 

ПРИВАТИЗАЦИЯ - к. хусусийлаштириш.

 

ПРОТЕКЦИОНИЗМ -  миллий иктисодиётни бошка давлатлар билан буладиган ракобатдан божхона тусикларини жорий килиш, мамлакатга чет эл товарлари, хизмат турлари ва капиталларини кириб келишини чеклаш йули билан химоя килиш ва саклашга йуналтирилган.

 

РАКОБАТ - 1) басма-басликка беллашув 2) бирор-бир сохада энг юкори натижага эришиш борасида олиб борилган кураш., 3) юкори фойда олиш максадида махсулотни ишлаб чикариш ва сотиш учун ишлаб чикарувчилар уртасидаги кураш; хужалик юритувчи шахсларнинг бозорда уз махсулотини айнан шундай махсулотлар сотиш шартларига таъсир килиш максадидаги беллашуви. Ракобат икки куринишда: а) тармоклараро; б) тармок ичида куринишларда булади. Тармоклараро Р.- турли йуналишларда махсулот ишлаб чикарувчиларнинг капиталини энг кулай  жойлаштириш, куп фойда олиш учун олиб борган кураши. Тармок ичидаги Р.- бир хил куринишда  махсулот ишлаб чикарувчиларнинг бозор учун, махсулотни фойдали, кулай сотиш учун олиб борган кураши. Халол Р- бозордаги курашда кабул килинган конун-коида,,  хаммага маъкул усулларга асосланади. /ирром Р уз ичига куйидаги характерли белгиларни олади: 1) ракиб хакида нотугри  ва ноаник маълумотлар таркатиш; 2) махсулотнинг сифати, ишлаб чикарилган жойи хусусида истеъмолчини алдаш, уни адаштириш; 3) ракибнинг махсулот белгисидан, номидан нотугри  фойдаланиш; 4) паст сифатли махсулотларни реклама килиш; 5) ракиб махсулотининг сифати тугрисида асоссиз маълумот таркатиш ва х.к.

 

РЕГИОНАЛ БОЗОР - маълум худуд доирасида товарларни олди-сотти килиш муносабатлари. Р.Б. бир мамлакат доирасидаги регионлар уртасида ёки бир неча  чегарадош мамлакатлар уртасидаги мехнат таксимотининг, бинобарин, ишлаб чикаришни ихтисослашувининг махсулидир.

 

РЕКЛАМА - (фр.reclame)-товар ёки курсатиладиган хизмат тугрисидаги холис ахборот, уларни купрок сотиш максадида харидорларга уларнинг хоссалари, афзалликлари ва сотиб олиш шартларини етказиш. Р. махсус фирмалар оркали  амалга оширилади ва юкори даромад манбаи хисобланади.

 

РЕНТАБЕЛЛИК- (нем.rentabel-фойдали, даромадли)-фойда олиш даражаси. Р. маълум давр мобайнида олинган фойда микдорининг шу даврда сарфланган асосий ишлаб чикариш фондлари ва оборот воситалари киймати йигиндисига ёки махсулотнинг ишлаб чикариш ва сотиш харажатлари- таннархга нисбати сифатида фоизларда  хисобланади.

 

РЕСТРИКЦИЯ - ишлаб чикарувчи томонидан махсулотнинг нархларини ошириш, куп фойда олиш максадида ишлаб чикаришни, олди-сотдини, экспортни чеклаш.

 

САВДО АГЕНТИ - бир ёки бир канча корхоналар товарларини шартнома асосида  сотадиган вакил.

 

САВДО УЙИ - савдо корхонасининг махсус тури, ихтисослашган ёки сертармок булади. Ихтисослашган СУ айрим товарлар билан, масалан, уст кийим, оёк кийими, газлама ва хоказолар билан универсал (сертармок) СУ хар  хил товарлар билан савдо килади.

 

САЛЬДО - (итал.saldo-хисоб.колдик)- колдик, маълум бир муддатда кирим ва чиким орасида вужудга келган фарк; бухгалтерияда- дебет ва кредит, умумий актив ва пассив уртасидаги тафовут, фарк; халкаро савдода- экспорт хамда импорт уртасидаги  фарк.

 

САНАЦИЯ - давлат ёки йирик банк ёрдамида катта корхона ва фирмалар синишининг олдини олиш чора-тадбирлари.

 

СЛИП - биржа  фаолиятида акцияга кушиб жунатиладиган хужжат (сертификат). Ушбу хужжатда акцияга тегишли тор доирадаги баъзи маълумотлар (циркуляцияга рухсат олинган, акция конкурент томонга тегишли эмас ва бошкалар) келтирилган булади.

 

СЕРТИФИКАТ - (фр.certifikat-тасдиклайман, гувохлик бераман) - бу гувохлик берувчи хужжатдир. М : аудитор  сертификати- эълон килинган фирма балансининг тугрилигини тасдикловчи хужжат. Сугурта  сертификати- бу сугурта шартномасининг шартлари кайд этилган  хужжат. Акционерлик сертификати- бу уз эгасининг жамият (компания) капиталининг бир кисмига эгалигини тасдикловчи хужжат. Ташки иктисодий алокаларда товар сифати гувохномаси ва х.к.

 

СОЛИКЛАР - давлатнинг корхоналар, ташкилотлар ва ахолидан ундирадиган пул маблаглари, миллий даромадни иктисодий ва ижтимоий тараккиёт вазифаларига мувофик таксимлаш ва кайта таксимлашни таъминловчи молия механизмининг мухим воситаларидан бири, давлат томонидан тартибга солинади.

 

СОФ  ФОЙДА - корхона молиявий фаолияти натижасида курилган даромаддан махсулот таннархи ва соликлар хисобланганидан  сунг корхона  ихтиёрида колдирилган фойда.

 

СОФ МИЛЛИЙ МАХСУЛОТ -  (СММ) -ялпи миллий махсулотдан амортизация ажратмалари суммасини чегириб ташлангандан колган киймат суммаси.

 

СПОНСОР - (ингл.sponsor)-биронта тадбир ёки фаолиятни амалга оширишда молиявий ёрдам курсатувчи  пулдор, обру-эътиборли шахс, фирма, корпорация, ташкилот ва бошкалар.

 

СУПЕРМАРКЕТ - харидорнинг уз-узига  хизмат килишига асосланган кенг тармокли магазин. С. товарларнинг хамма турлари билан, жумладан, импорт товарлар билан савдо килади, харидорларга бепул маслахатлар беради, товарларни буюртма асосида харидор манзилига етказиб беради, бошка  товарларни сотиб олишга кумаклашади ва бошка шунга ухшаш хизматларни курсатади.

 

СУЗИБ ЮРУВЧИ ИНФЛЯЦИЯ -  бунда нархлар тез уса бошлайди, йилига 10 фоиз атрофида усиши кузатилади.

 

СТАГФЛЯЦИЯ - (лат.stagno-«харакатни сундираман» ва inflatio-«шишмок», «пуфланган») - иктисодий танглик билан инфляциянинг биргаликда юз беришидир.

 

СТАГНАЦИЯ - иктисодиётни тургунлик холига тушиб колишидир.

 

ТАБИИЙ РЕСУРСЛАР УЧУН ТУЛОВ - ер, сув, казилма бойликларидан фойдаланганлик учун корхона даромадидан давлат бюджетига туланадиган тулов, жорий нормативлар буйича белгиланади. Ушбу маблаглар, биринчи навбатда, табиат  мухофазаси тадбирларига сарфланади.

 

ТАДБИРКОРЛИК - амалда кабул килинган конунлар  доирасида корхона, фирма ташкил килиш, фойда олиш максадида  махсулот ишлаб чикариш (ёки хизмат курсатиш) билан шугулланувчи   фаолият. Тадбиркорлик фаолияти бир ёки бир неча хусусий ва хукукий шахслар мулкларини ёки карзга олган мулк, тулов воситаларини ишга солиш оркали  амалга оширилади. Узбекистонда тадбиркорлик фаолиятининг сохиблари: 1) республика фукаролари; 2) бир гурух фукаролар (мехнат жамоалари ва бошкалар);  3) чет эллик фукаролар ёки хусусий  шахслар; 4) республика фукароси  булмаган  шахслар (уз ваколатлари доирасида); 5) кушма мулк эгалари.

 

ТАДБИРКОР -  иктисодий ресурсларини бир-бирига кушилишини таъминлайдиган ташкилотчи, янгиликка интилувчи, ташаббускор, иктисодий ва бошка хавфдан, жавобгарликдан куркмайдиган кишилар. Бундай хислатлар тадбиркорлик кобилияти деб юритилади.

 

ТАЛАБ - маълум вактда нархларнинг маълум даражасида сотиб олиш мумкин булган товарлар хизматлар микдоридир.Талаб пул билан таъминланган эхтиёждир.

 

ТАЛАБ КОНУНИ -  махсулот нархи билан  сотиб олинаётган товар микдори уртасида  буладиган тескари  ёки карама - карши богликликнинг мавжудлигидир.

 

ТАКЛИФ -  ишлаб чикарувчилар маълум вакт ичида ишлаб чикаришга кодир булган нархнинг хар  бир даражасида бозорга сотишга чикарадиган махсулотлар микдоридир.

 

ТАКЛИФ  КОНУНИ - нарх билан сотишга чикарилаётган товарлар уртасидаги бевосита яъни тугридан-тугри  богликликдир.

 

ТАКЛИФ ЭГИЛУВЧАНЛИГИ -  нарх узгаришига нисбатан таклифнинг ортиб бориши.

 

ТАРИФ СЕТКАСИ - иш тоифалари нисбатига караб иш хаки тулаш.

 

ТАРИФ СТАВКАСИ -  тегишли иш тоифасига эга булган ишчининг мехнатига туланадиган хак микдорини белгилаб беради.

 

ТЕНДЕР - бирор бир ишни амалга ошириш учун эълон килинган танлов. Харидор ёки буюртмачи энг аввало танлов эълон килиб, танлов шартлари билан таништиради. Танловда иштирок этиш ниятини билдирган фирмалар, корхона ва ташкилотлар уз таклифларини  - тендерларни буюртмачига куриб чикиш учун юборишади.

 

ТОВАР ХУЖАЛИГИ - (бозор) бу товар ишлаб чикаришга асосланган ва бозор оркали  ишлаб чикариш билан истеъмол уртасидаги узаро алокадорликни таъминловчи, иктисодиётни ташкил килишнинг ижтимоий шаклидир.

 

ТОВАР - бозордаги олди-сотти оркали  айирбошланадиган мехнат махсули. Т. узини ишлаб чикарувчиларининг эмас, балки бозорда сотиш оркали  бошкаларнинг талаб-эхтиёжини кондириш учун яратилади. Т. истеъмол киймати- бу унинг  кишиларнинг бирон-бир эхтиёжларини кондириш хусусиятидир, алмашув киймати эса унинг бошка бир товарга алмашина олиш хусусияти, киймат хусусиятидир.

 

ТОВАР БЕЛГИСИ - муайян фирма товарларига куйиладиган белги. ТБ (савдо маркаси) факат маълум  фирмага тегишли булади ва уни бошка фирмалар уз товарларига куяолмайдилар.

 

ТОВАР БИРЖАСИ - бир ёки бир неча хил товар билан улгуржи савдо-сотикни амалга оширувчи тижорат  корхонаси, бозор иктисодиёти инфраструктурасининг ажралмас кисми булиб, корхона ва ташкилотлар уртасидаги олди-сотти алокаларини олиб боради. ТБ икки гурухга булинади :1) очик биржа, бунда унинг аъзолари билан бир каторда бошка тадбиркорлар хам  савдо кила олади ; 2) ёпик биржа, бунда факат биржа аъзоларигина битимлар тузиш хукукига эга буладилар.

 

ТОВАРЛАШГАН  ХИЗМАТ - товар сифатида олди-сотти килинувчи хизматлар, яъни пулли хизматлардир.

 

ТУРМУШ  ДАРАЖАСИ - одатда ахоли истеъмол киладиган хаётий неъматларнинг микдори ва сифатига  асосланади. Бу моддий неъматлар таркиби жуда хам  хилма-хил. ТД курсаткичлари яхлит тизими шакланган булиб, унга тугилиш, улиш ва бошка демографик курсаткичлар, хаётнинг санитария-гигиена шарт-шароитлари, озик-овкат товарларини истеъмол килиш даражаси, согликни саклаш, таълим, маданият, иш билан бандлик, мехнат шароити, ахолининг даромадлари ва харажатлари, нарх- наво даражаси, транспорт воситалари, дам олишни ташкил этилиши, ижтимоий таъминланганлиги, инсон эркинлиги каби  курсаткич билан  белгиланади. 

 

УЛГУРЖИ БАХО - корхоналар  ёки мол етказиб берувчиларнинг катта микдордаги уз махсулотини бошка корхона ёки  ташкилотга кутарасига сотадиган бахолари.

 

УСТАМА - 1) пул хисобида маош устига кушиб бериладиган кушимча; 2) кушимча равишда, такроран, яна; 3) махсулотнинг ишлаб чикарилиши билан  боглик булмаган, факат уни таркатиш билан боглик булган, кушимча равишда сарфланадиган (мехнат, харажат ва шу кабилар).

 

УСЛУБИЯТ - иктисодий жараёнларни  илмий билишнинг тамойиллари, конун-коидалари, ходисалари тизимидир.

 

УКЛАД-  иктисодий фаолият юритишнинг  муайян шакли булиб, мулкчиликнинг бирор бир шаклига асосланади, узига хос  иктисодий муносабатлар, конун-коидалар амал киладиган хужалик типидир. М: майда товар хужалиги.

 

УЧЁТ - хисоблашиш, руйхатга олиш йули билан нарсаларнинг борлигини аниклаш ; хисоб-китоб.

 

ФЕРМЕР ХУЖАЛИГИ - мустакил хужалик юритиш  субъекти. Алохида шахс, оила ёки бир гурух фукаролар томонидан ердан фойдаланиб, кишлок  хужалик махсулотларини етиштириш, уларни кайта ишлаш ва сотишга асосланади. Ф.Х. эркин  тадбиркорликнинг бир куриниши булиб, даромад олиш максадида тузилади.

 

ФЕРМЕР - кишлок  хужалик корхонасининг эгаси. Мустакил иш юритувчи -тадбиркор.

 

ФИРМА -  инглизча  (firm , firm’s Ftrade name)  сузларидан олинган булиб, тижорат  максадларини кузловчи корхона, компания ва бошка хужалик ташкилоти деган маънони англатади.

 

ФОЙДА - 1) бирор кимса ёки нарса учун буладиган наф, манфаат; 2) даромаднинг харажатга нисбатан фаркидан ташкил топган сумма, маблаг , даромад; 3) карзга берилган пулдан фойдаланилганлиги учун карздордан карз берувчи  (кредитор) оладиган кушимча пул, хак.

 

ФОНД - давлат, корхона,  фирмаларнинг бирор-бир максад учун мулжалланган пул воситалари ёки моддий  бойлиги, маблаглари.

 

ФОНД БИРЖАСИ -  кимматбахо   когозлар  билан савдо-сотик килиш максадида тузилган, доимо фаолият  курсатиб турувчи биржа. Ф.Б. нинг асосий вазифалари куйидагилардан иборат : вактинча буш маблагларга кимматбахо  когозлар сотиб олиб, уларни муомалага киритиш, кимматбахо  когозларнинг бозор нархини аниклаш; турли тармоклар, корхоналар уртасидаги капиталнинг айланишини таъминлаш ва бошкалар.

 

ФРАНЧАЙЗА - фойдаланиш учун  тайёр корхона, фирма ёки машхур фирма махсулотининг савдо маркасидан фойдаланилган холда амалга оширилувчи бизнес юритиш усули.

 

ФЬЮЧЕРС  ОПЕРАЦИЯЛАРИ - биржаларда амалга ошириладиган савдо-сотик операциялари. Бу операциялар шартнома тузилганидан сунг ишлаб чикариладиган ёки етиштириб бериладиган махсулотлар буйича амалга оширилади. Одатда, ушбу шартнома тузилгандан сунг буюртмачи бажарувчига аванс тарикасида маълум суммани утказиб беради.

 

ХАЛКАРО  ВАЛЮТА ФОНДИ - халкаро молия валюта ташкилоти. Уни тузишдан максад халкаро савдони ривожлантириш, валюта курсини, меъёрларини, нисбатларини белгилаш, куп томонли туловлар тизимига риоя килинишини назорат килиш хамда фонд аъзоларига валюта етишмовчилиги холатларида кредит, карз беришдир.

 

ХАЛКАРО МЕХНАТ ТАКСИМОТИ - алохида мамлакатларнинг товар ва хизматлар маълум турларини ишлаб чикаришга ихтисослашувидир.

 

ХОЛДИНГ - (ингл.holding- эга)-узга фирма, корхонанинг  назорат пакетини узида ушлаб турувчи бош компания. Х. кул остидаги компанияларни ривожлантириб, даромадни купайтириш билан биргаликда узи хам  тадбиркорлик фаолияти билан шугулланади. Хукукий нуктаи назардан акционерлик жамияти, масъулияти чекланган жамият  ёки хусусий корхона сифатида харакат килади.

 

ХУСУСИЙ - 1) бирор  шахснинг ёлгиз узига карашли, тегишли булган мулки, шахсий; 2) айрим шахслар томонидан якка тартибда амалга ошириладиган;          3) муайян бир нарса ёки мавзуга багишланган.

 

Ko'rilgan: 6612 | Qo'shgan: MIIKHK | Reyting: 4.0/3
Jami sharhlar: 0
Qidiruv
Taqvim
«  Март 2012  »
Пн Вт Ср Чт Пт Сб Вс
   1234
567891011
12131415161718
19202122232425
262728293031