Четверг, 10.07.2025, 14:05
Siz Гость bo'lib kirdingiz| Guruh: "Mehmonlar"Assalomu Alaykum Гость| RSS

Mirzaobod Ijtimoiy Iqtisodiy                     Kasb Hunar Kolleji

Bosh sahifaMening uslubimRo'yxatdan o'tishChiqishKirish

Sayt menusi
Statistika
Онлайн всего: 1
Гостей: 1
Пользователей: 0
200

Sharh

Bosh sahifa » 2012 » Март » 29 » Iqtisodiy atamalar
08:28
Iqtisodiy atamalar

АВАНС -  бунак. Бирор  иш эвазига кейинчалик хисоб-китоб килиш шарти билан олдиндан бериладиган пул, махсулот, озик-овкат ва х.к.

 

АВТАРКИЯ - (грек.autarkeia- уз-узига етарли)- бу узини узи  махсулотлар билан таъминлаб, бошкалар билан камдан кам алокага киришишдир. Асосан натурал хужаликка хосдир.

 

АВИЗО - хисоб-китоб операцияси хусусидаги  расмий  билдириш, мижозларга банк томонидан А. оркали  амалга оширилган дебет ва кредит  операциялари, ёзувлари, хисобдаги колдиклар, пул  утказишлар, чек  ёзувлари, аккредитив  очиш ва бошка ёзувлар хусусидаги  маълумотларнинг берилиши.

 

АГЕНТ - (р <лат) Ташкилот, муассаса ва ш.к.нинг маълум вазифани бажариш учун тайинланган вакили.

 

АГЕНТЛИК ОПЕРАЦИЯЛАРИ - бир томоннинг топшириги билан келишилган худудда  иккинчи  (агент) томон амалга оширадиган олди-сотди  билан боглик булган  амалий ва хукукий харакатлар.

 

АЖИОТАЖ  ТАЛАБ - бозордаги шов-шув ва вахима таъсири остида сунъий пайдо буладиган  хамда шиддат билан ортиб борадиган талаб. АТ одатдаги нормал холатга нисбатан ортик талаб хисобланади. Бундай талаб бир томондан, ахоли орасида миш-мишлар таркатиш ва реклама воситасида муайян товарларга ута ортикча бахо бериш оркали истеъмолчи психологиясига таъсир этиш йули билан, иккинчи томондан товарларга булган гоят катта кизикиш, кимматчилик, кахатчилик, хар хил шов-шувлар таъсирида пулдан тезрок кутулиш ва товар захирасини купайтиришга интилиш окибатида юзага келади.

 

АККРЕДИТИВ - (лат. аccredo-ишонаман)- банк ёки омонот банкларининг бирор шахс ёки ташкилотга маълум микдордаги маблагни  бериш хакида бошка банк ёки кассага юборган буйрук когози, масалан,  жамгармалар банкига куйилган  пулни исталган омонат банкидан олиш учун берилган хужжат.

 

АКЦИЗ - кенг истеъмол моллари (канд, гугурт, туз, тамаки ва х.к.) га солинадиган кушимча устама солик. Махсулотга  ёки курсатилаётган хизмат  (коммунал, транспорт ва бошка турдаги хизматлар) нархи устига куйилади.

 

АКЦИОНЕРЛИК ЖАМИЯТЛАРИ - масъулияти   чекланган  фирмаларнинг энг кенг таркалган шакли булиб, одатда купрок фойда олиш максадида моддий, мехнат ва пул ресурсларини бирлаштирган уюшма хисобланади.  Акционерлик жамиятлари очик ва ёпик турда булади.Очик турдаги акционерлик жамиятида  акцияларни эркин сотиб олиш ва сотиш мумкин. Ёпик турдаги акционерлик жамиятида эса акциялар бир неча кишилар (корхоналар) га тегишли булиб, бозорда эркин сотиб олиниши мумкин эмас.

 

АКЦИЯ - акционерлик (хиссадорлик) жамияти томонидан шу жамият  капиталига уз хиссасини кушган пайчиларга, яъни хиссадорларга бериладиган ва уларга жамият ишида катнашиш хукукини берадиган хужжат, кимматбахо когоз. А.турли куринишда булади : «номли» А.- умумий йигилишда акционерга овоз бериш хукукини тасдиклайди, дивиденд олиш  хукукини (кафолатсиз) беради; «имтиёзли» А.- акционерга фаолият натижасидан катъий назар  муайян микдордаги дивидент олиш кафолатини берувчи, лекин акционерлик жамияти умумий  йигилишида овоз бериш хукукини бермайдиган акция.

 

АГРАР МУНОСАБАТЛАР - ерга эгалик килиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш билан боглик булган муносабатлардан иборат.

 

АГРОБИЗНЕС -  деганда кишлок хужалигидаги бизнес тушунилади. Кенг маънода, бунга кишлок хужалиги билан  шугулланувчи   бизнес турлари киради.

 

АГРОФИРМА -  муайян турдаги кишлок  хужалиги махсулотини етиштириш ва уни саноат асосида кайта ишлайдиган  корхонадан иборат.

 

АГРОСАНОАТ БИРЛАШМАЛАРИ - кишлок  хужалиги, саноат тармоклари, кишлок  хужалигига хизмат курсатувчи ва тижорат ишлари билан шугулланувчи корхоналар йигиндиси.

 

АНТИМОНОПОЛ КОНУНЧИЛИК - иктисодиётда якка хукмронлик макеига эга булган бирор бир фаолият турига  карши  давлатнинг кураш сиёсатидан иборат.

 

АМОРТИЗАЦИЯ - 1) Машина, асбоб-ускуна, бино ва шу кабиларнинг эскиришига караб, уларнинг бахосини камайтириб бориш; уларнинг шу чегирилган кийматини ишлаб чикарилган махсулот таннархига  кушиб бориш. 2) алохида шахсни ёки ташкилотни уз карзини аста-секин, даражама-даража тулаш мажбуриятидан кутулиш; 3) карз мажбуриятининг  йукотилиши, учирилиши окибатида унинг бекор килинганлигини тан олиш.

 

АСОСИЙ КАПИТАЛ - ишлаб чикариш жараёнида бир неча йил давомида  иштирок  этувчи ва уз кийматини тайёрланаётган махсулотга кисман утказиб борувчи мехнат воситаларидир.

 

АЙЛАНМА КАПИТАЛ - хом ашё материаллар, энергетика ресурсларида моддийлашган ва бир ишлаб чикариш циклида сарфланувчи, уз кийматини тайёрланган махсулотга тулик кучирувчи капитал.

 

АРЕНДА - ижара (к).

 

АРАЛАШ  КОРХОНАЛАР -  турли мулк шаклларига  тааллукли фирмалар булиб, одатда давлат, жамоа ва хусусий мулкнинг аралаш маблаглари асосида ташкил этилади.

 

АРАЛАШ МУЛК -  бу турли шаклдаги мулкларнинг узаро кушилиб, хамкорликда узлаштирилиши асосида ташкил топади. Унинг яккол куриниши  акционерлик жамиятлардир.

 

АУДИТ - 1) йиллик молия  хисоботини текширувчи  ва тасдикловчи ихтисослашган  ташкилот  (ташки А.). 2) акционерлик жамиятининг тафтиш  хайъати (ички А.)

 

АУДИТОР- ревизор-тафтиш утказувчи, идоранинг, ташкилотнинг, акционерлик

жамиятининг молиявий-хужалик фаолиятини текширувчи, тафтиш утказувчи шахс.

 

АУКЦИОН - (лат.auction)- «ким ошди» савдоси, очик савдо килиш. Бу савдо давомида махсулотни энг юкори нарх буйича кутарган харидор сотиб олади.

 

АХОЛИ ДАРОМАДЛАРИ -  ахолининг маълум вакт давомида пул ва натура шаклида олган даромадлари микдоридан иборат. АД га иш хаки, тадбиркор даромади, пенсия, нафака, стипендия, капиталдан олинадиган фойда, пулдан олинган фоиз, девиденд, рента, кучмас мулк, кишлок  хужалик махсулотини, хунармандчилик буюмларини сотиш ва хар хил хизматлар курсатишдан  олинган даромадлардир.

 

БАЛАНС - халк хужалигида ва умуман хужалик, савдо ишларида бир-бирига боглик булган сохаларнинг  узаро мувофик салмоги. Б. бирор корхона ёки ташкилотда муайян бир муддат оралигидаги кирим билан чикимни, яъни даромад билан буромадни бир-бирига  таккослаб чикилган якун.

 

БАНК - юридик  ва жисмоний шахсларнинг вактинча буш пул маблагларини бир жойга  тупловчи ва узлуксиз айланиб турушини таъминловчи,  корхоналарга ва умуман пулга мухтожларга  кредит, ссуда берувчи, томонлар  уртасида тулов ва бошка  хисоб-китоб ишларида воситачилик  килиб турувчи, олтин ва чет эл валютаси  билан боглик операцияларни бажарувчи кредит-молия  муассаси.Б. пул куювчиларга  маълум  фоиз тулаб, карз олганлардан  юкорирок фоиз  ставкасини ундиради ва ана шу фоизлар уртасидаги фарк банк фойдаси хисобланади.

 

БАНК КАФИЛЛИГИ - банкнинг уз мижозига кафолати. Банк уз маблаги хисобидан мижознинг курсатилган муддатда туланмаган мажбуриятлари буйича хисоб-китоб килиш кафиллигини олади. Кафил банк мижозининг бунак, авансини кайтариш, савдо-сотик шартномасини тузиш ва шунга  ухшаш  шартларни бажариши мумкин.

 

ФОИЗ СТАВКАСИ - банк ссудасидан фойдаланганлик учун белгиланган хак микдори, карз суммасига нисбатан фоиз хисобида ундирилади. БФС. узгарувчан курсаткич булиб, банк ссудаси карзга булган мухтожликка караб  узгартирилади. БФС микдори банк ва мижоз уртасидаги келишувга мувофик белгиланиб, карзнинг кайси тарзда ва кандай шартларда берилишига боглик.

 

БАНКОМАТ - мижознинг банкдаги хисоб раками билан компьютер тизими оркали богланган накд пул берувчи электрон мослама.

 

БИЗНЕС- (инглизча business-иш, фаолият, машгулот ) бойлик, фойда орттиришга  йуналтирилган иш, фаолият. Бизнес хужалик юритиш куламига караб йирик, урта ва майда турларга булинади. Ходимларнинг уртача сони ва махсулот хажмига караб ажратилади.

 

БИЗНЕС РЕЖА - бозор иктисодиёти шароитида тадбиркорликнинг барча сохаларида кулланадиган мухим курол булиб хисобланади. Иш жараёни хакида маълумот беради. Унинг ёрдамида фирма усиб бориши, истикболни белгилаб бориши, даромадини купайтириши мумкин. БР ута мухим молиявий хужжат сифатида фирма фаолиятини барча кирраларини тахлил килишга ёрдам беради. У нафакат ички хужжати булиб, балки кредит олиши учун зарур буладиган хужжатлардан биридир.

 

БИЗНЕСМЕН - (инглизча business-иш, man-одам)- бизнес билан шугулланувчи   шахс, корчалон.  

 

БИРЖА - (голл.beurs, нем. Borse-хамён)- 1) махсулот, валюта ва кимматбахо когозларни айирбошлашда, хисоб ва  маълумот хизматларини амалга оширишда фаол катнашувчи ташкилот. Хизмат курсатгани учун воситачилик йигимини олади; 2) биржа савдо-сотиги буладиган жой.

 

БИРЖА КОТИРОВКАСИ- биржалар оркали сотиладиган махсулотлар  бахоси. Хар  бир биржа  уларни маълум тизимга солади ва чоп этади.

Одатда, БК эрталабки  ва кечки савдо (биржа сессияси)  бошланишига  ва тугашига мулжаллаб чоп этилади.

 

БИРЖА  САВДОСИ- биржаларнинг воситачилигида амалга ошириладиган савдо.

 

БОЗОР ИКТИСОДИЁТИ - эркин товар пул муносабатларига асосланган, иктисодий монополизмни инкор этувчи, ахолини ижтимоий химоя килишга йуналтирилган ва бошкариладиган иктисодий тизимдир.

 

БОЖ- (араб.-улпон, солик) - божхона  назорати остида давлат томонидан мамлакат чегарасидан олиб утиладиган товарлар, мол-мулк ва кимматбахо когозлардан  ундириладиган пул йигимлари.

 

БОЖХОНА - чегара оркали утадиган жами юкларни, шу жумладан багаж ва почта  жунатмаларини назорат киладиган  давлат муассасаси. У утказилаётган юкларни текшириш ва улардан йигимларни ундириш билан шугулланади. Божхоналар, одатда, денгиз ва дарё портларида, халкаро аэропортларда, темир йул станцияларида, чегара  худудларида ва мамлакатнинг  йирик  марказларида жойлашади.

 

БОЗОР - сотувчи ва харидор уртасида юзага келадиган иктисодий муносабатлар мажмуи. Бозордаги  талаб ва таклиф иктисодий, демографик, ижтимоий, сиёсий  ва маънавий омиллар таъсирида шаклланади. Талаб йук, утмай колган нарса, мол хакида «Б. касод», талаб юкори булган , тез утадиган  нарса, мол хакида эса «Б. чаккон» дейилади. «Б. кутармайди-»бу  товарни  ушбу нархга  бозорда хеч ким  олмайди деган маънони  англатади.

 

БОЗОР ИСЛОХОТЛАРИ - халк  иштирокида давлат томонидан ишлаб чикилган бозор муносабатларини шакллантиришга каратилган чора-тадбирларни давлат назорати остида амалга оширишдан иборат.

 

БОЗОРНИНГ ТУЗИЛИШИ -  бу бозор элементларининг ички тузулиши, жойлашиши ва тартиби, уларнинг бозор умумий хажмидаги улуши демакдир.

 

БОЗОР ТИЗИМИ - турли-туман мезонлар асосида алохида унсурларга ажратилган барча бозорлар мажмуидир.

 

БОЗОР МЕХАНИЗМИ -  бозор иктисодиётининг фаолиятини тартибга солиш ва иктисодий жараёнларни уйгунлаштиришни таъминловчи дастак ва воситалар. М: бахо, талаб ва таклиф, ракобат, пул-кредит.

 

БОЗОР СЕГМЕНТИ - бу бозорда савдо-сотикнинг шарт-шароитига караб купгина бугинларга ажратишидир.

 

БОЗОР  ИНФРАТУЗИЛМАСИ - сотувчи  ва харидор уртасида бозор муносабатлари шаклланишини, ривожланишини  таъминлайдиган ташкилотлар, муассасалар, идоралар, корхоналар мажмуаси. Унинг  таркибига  савдо корхоналари, таъминот ташкилотлари, валюта ва кимматбахо  когозлар биржаси, транспорт, алока ва бошка  хизмат  курсатувчи  тармоклар киради.

 

БОЗОР КОНЪЮКТУРАСИ - айрим  бозорларда  муайян холатларнинг мавжудлиги. Бозор конъюктураси муайян  даврдаги  бозор холати, бозорда мувозанатнинг мавжудлиги ёки  бузилганлиги билан  характерланади.

 

БОЗОР  МУВОЗАНАТИ - бозордаги талаб ва таклифнинг микдори ва таркибий жихатидан бир-бирига  мувофик  келиши. Агар шундай мувофиклик булмаса, бозор мувозанати издан чиккан хисобланади. Талаб таклиф  узок вакт бир-биридан ажралиб колса, бозор узининг меъёрдаги холати, фаолиятини йукотади.

 

БОЗОР ФУНКЦИЯЛАРИ - бозор бажарадиган иктисодий вазифалар. Унга, асосан  куйидагилар киради : 1) Товар айирбошлаш оркали ишлаб чикариш билан истеъмолни бир-бирига боглаш ; 2) Истъемол  буюмларни ва хизматларни ахолига етказиб  бериш оркали халк  фаровонлигини  ошириш; 3) Нархларнинг узгариши  оркали  талаб ва  таклифни бир-бирига  мослаштириш, пулни  товарлар  билан таъминлаб, пул муомаласини баркарор булишига эришиш ; 4) Давлатлар уртасидаги тенг хукукли иктисодий  алокаларни кенгайтириш, мустахкамлаш  ва бошкалар.

 

БОЗОР кОНУНЛАРИ - пул воситасида бозорда товар айирбошлашнинг мохиятини  ифода этувчи, уни бошкариб турувчи объектив иктисодий конунлар. Улар жумласига талаб ва таклиф конуни хамда пул муомаласи конуни киради.

 

БРОКЕР - (ингл.broker)- махсулот, кимматбахо когозлар, валюта сотувчилар ва харидорлар уртасидаги  расмий даллол. Узи ёки мижозлар номидан келишувлар, шартномалар тузиш хукукига эга шахс.

 

БЮДЖЕТ - (ингл.budget-сумка)- давлат, корхона, муассаса ва шу кабиларниинг маълум муддат учун олдиндан белгилаб куйиладиган кирим-чиким , даромад - буромад сметаси.

 

БЮДЖЕТ ТАкЧИЛЛИГИ - бюджет даромадлари билан  харажатларининг номувофиклиги булиб, харажатларнинг даромадлардан ортиб кетиши тушунилади.

 

БЮДЖЕТ БАЛАНСИ -  харажатлар ва даромадларнинг тенг булишидир.

 

ВАЛЮТА - ( итал. valuta. лат. valere- кадрланмок, киймат )- мамлакатнинг пул бирлиги ва унинг типи (олтин, кумуш, когоз, пул)га тенглаштирилган тулов воситалари.

 

ВАЛЮТА  КУРСИ - мамлакат пул бирлигининг бошка  мамлакат пул бирлигида ифодаланган бахоси. В.К. катъий белгиланган ва узгариб  турадиган турлари мавжуд.

 

ВАЛЮТА КОНВЕРТИРЛАШУВИ - унинг бошка                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              хорижий валюталарга алмашиш кобилияти тушунилади.

 

ВЕКСЕЛЬ - (нем.Wechsel, айнан-айирбошлаш)- карз мажбуриятлари  хусусида  ёзма холда берилган махсус куринишдаги кимматбахо когоз. карз берган томон векселда курсатилган муддат тугаши   билан карзни талаб килиш хукукига эга.

 

ГАРОВ - олинган карз  эвазига ёки мажбуриятнинг, ваъданинг бажарилишига ишонтириш учун  колдирилган  омонат.

 

ГАРОВ ШАХОДАТНОМАСИ - савдо ва тижорат операцияларини амалга ошириш учун фойдаланиши мумкин булган мол-мулкни карздор томонидан гаровга куйилиши хакидаги кредит хужжатидир.

 

ГИПЕРИНФЛЯЦИЯ - хаддан ташкари  инфляция, нарх-навонинг шиддат билан усиши, пул кадрининг  гоят тез пасайиши, пул топишга  интилишнинг минимал даражага келиши билан ифодаланади. Г. шароитида нарх-навони мутлако тартибга солиб булмайди.

 

ДАВЛАТ БУЮРТМАСИ - давлат томонидан корхона ва ташкилотларга муайян  махсулот турини  тайёрлаш ва уни  истеъмолчиларга етказиб бериш, ишлаб  чикариш, ноишлаб  чикариш  ва илмий - тадкикот характеридаги маълум ишларни бажариш учун бериладиган топширик.

 

ДАВЛАТ МУЛКИ - жамиятдаги мулкчилик шаклларидан бири. Давлат мулки икки йул билан пайдо булади: 1) хусусий мол-мулкни миллийлаштириб давлат кулига олиш; 2) давлат  маблаглари хисобидан корхоналар куриш.

 

ДАВЛАТ ТАСАРРУФИДАН ЧИкАРИШ - бу давлат мулкини  мулкчиликнинг хар  хил мулк шаклларига айлантириш демакдир.

 

ДАВЛАТ КОРХОНАЛАРИ - давлат мулки булган ва унинг назорати остида фаолият курсатувчи  корхоналар хисобланади.

 

ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ -  давлат томонидан уз функцияларини амалга ошириш учун сарфланадиган марказлаштирилган пул фондидир.

 

ДАВЛАТ КАРЗИ - давлатнинг уз фукаролари, корхона ва ташкилотлар, шунингдек хориж мамлакатларидан карзи. Манбаига караб ички ва ташки ДК га булинади.

 

ДЕБИТОР - (лат.debitor-карздор)- бирор идора, ташкилот ва шу кабилардан карздор  булган шахс ёки  ташкилот.

 

ДЕБИТОРЛИК КАРЗИ - корхона, ташкилотларнинг жунатган товари учун олиниши керак булган хаки ёки хали олинмаган товар  учун туланган пул.

 

ДЕВАЛЬВАЦИЯ - (лат.де-олд кушимча, бу уринда пасаймок маъносида ва лат. Valeo- киймат)- мамлакат савдо тулов балансининг кескин   ёмонлашуви, валюта резервининг холдан тойиши, халкаро валюта бозорида миллий валюта курсининг  пасайиши билан боглик холда миллий пул бирлиги кийматининг расмий равишда пасайтирилиши.

 

ДЕМОНОПОЛИЗАЦИЯ - (лат. De-ажр атиш, бекор килиш-олд кушимчаси, юнон. mono- танхо ва poleo-сотаман)-соглом иктисодий беллашувга йул бериш максадида   якка хоким корхоналар ва бирлашмалар урнига узаро ракобатлашувчи куплаб корхоналарни  тузиш. Д. икки йул билан амалга оширилади : 1) йирик монопол мавкедаги бирлашмалар, компаниялар таркатилиб, улардан мустакил корхоналар ажралиб чикади ; 2) якка хоким корхона, бирлашма ёки компаниялар сакланган холда улар билан ракобат кила оладиган корхона ёки бирлашмалар ташкил этилади.

 

ДЕКЛАРАЦИЯ - 1) хукумат, ташкилот, фирма номидан  расмий эълон килинган баёнот; асосий принципларни тантанали эълон килиш; 2) божхонада Д.- кимматбахо буюмларни, махсулотларни чегарадан олиб чикишда ва кимматбахо пакетларга, бандеролга кушиб жунатиладиган хужжат. Ушбу хужжатда пакет мазмуни, киймати курсатилади: 4) солик Д.-даромаднинг микдори, манбаи, мулк хажми ва бошкалар хусусида солик тулаш учун ёзилган ариза.

 

ДЕМПИНГ - (инг.dumping-ташлаш)-бозорни эгаллаш ва ундан ракобатчиларни сикиб чикариш максадида махсулотларни сотув нархига нисбатан арзонга сотиш.

 

ДЕПОЗИТ - 1) банк ва ташкилотларга жойлаштирилган пул ва кимматбахо  когозлар (акция, облигациялар); 2) карздорнинг карз берган  ташкилотга суд махкамаси оркали утказган пул ёки кимматбахо   когозлар микдори.

 

ДЕФИЦИТ - камёб, ноёб, 1) бирор- бир нарсанинг етишмаслиги ; 2) сарф-харажатларнинг даромаддан ортиши, зарар.

 

ДЕФЛЯЦИЯ - (лат. deflatio-нуфламок)-инфляция даврида чикарилган муомаладаги когоз пул микдорини камайтириш. Давлат томонидан молия ва пул-кредит тадбирларини куллаш оркали амалга оширилади.

 

ДЕХКОН ХУЖАЛИГИ - оилавий мулкка асосланувчи, оила аъзолари ёки кариндошларнинг биргаликда мехнати билан ер участкаларида кишлок  хужалиги махсулотларини етиштириш ва сотишни амалга оширувчи юридик шахс макомига эга булган товар хужалигидир.

 

ДИВИДЕНД - акционер, акция эгасининг  даромади ; акционерлик жамияти фойдасининг бир кисми.

 

ДИЛЕР - (dealer) -уз хисобига биржа ёки савдо воситачилиги билан шугулланувчи   ишбилармон.

 

ДОТАЦИЯ - ташкилот, корхоналарга давлат томонидан бериладиган ёрдам пули, моддий ёрдам, кушимча тулов. Асосан зарарни коплаш ва бошка максадлар учун ишлатилади.

 

ЕР РЕНТАСИ - бевосита кишлок  хужалиги ишлаб чикарувчилар томонидан яратилган махсулот (даромад)нинг ер эгалари томонидан узлаштириладиган кисми.

 

ЕРНИНГ  БАХОСИ - ер эгаси ердан олган даромадини бошка йул билан топиши учун зарур булган пул микдори. Ернинг бахоси рентанинг микдорига тугри пропорционал, ссуда фоизи даражасига тескари пропорционалдир.

 

ЖАМОА МУЛКИ -  бойликни муайян максад йулида айрим жамоаларга бирлашган кишилар томонидан биргаликда узлаштирилиши.

 

ЖАХОН БОЗОРИ -  халкаро мехнат таксимотига асосланувчи иктисодий хамкорликни хилма-хил шакллари билан узаро   богланган мамлакатлар уртасидаги мунтазам олди- сотди  муносабатлари.

 

ЖАХОН ВАЛЮТА ТИЗИМИ -  жахон бозорининг ривожланиши асосида таркиб топган ва давлатлараро битимлар билан мустахкамланган халкаро пул-кредит муносабатлари.

 

ЖАХОН ПУЛИ -  халкаро микёсида хамма учун кулланиладиган  умумий  муомила ва тулов воситаси, байналминал киймат ифодаси. М: маълум мазмундаги олтин ёки халкаро микёсда обру-эътиборга эга булган миллий пул бирлиги. 

 

ИЖАРА - (араб)-мустакил хужалик юритиш ёки бошка бирор фаолиятни амалга ошириш максадида ер, сув, корхона ва бошка мулкка эгалик килиш хамда вактинча фойдаланиш учун туланадиган муайян хак. И. мулкка эгалик хукукини узгартирмайди.

 

ИЖАРА ШАРТНОМАСИ - ижарачи билан ижарага олувчи уртасида томонларнинг тенг хукуклилиги асосида тузилган  келишув, шартнома. ИШ куйидагиларни кузда тутади; 1) ижарага олинаётган мулк тизими ва кийматини; 2) ижара тулови  микдорини; 3) ижара муддатини; 4) ижарага берилган мулкни таъмирлаш ва тула тиклаш буйича томонлар мажбуриятини; 5) мулкни шартномада келишилган холда ижарачига етказишни.

 

ИЖТИМОИЙ ТУЛОВЛАР - моддий жихатдан кам таъминланган мамлакат фукароларига пул ёки натура шаклида ёрдам курсатиш шаклидаги тизим хисобланади.

 

ИЖТИМОИЙ СИЁСАТ -  даромадларни таксимлашда иктисодиёт катнашчилари уртасида тенгсизлик натижасида вужудга келадиган зиддиятларни бартараф этишга каратилган давлатнинг чора тадбирларидан иборат.

 

ИЖТИМОИЙ ИКТИСОДИЙ ЭХТИЁЖЛАР - кишиларнинг яшаши, мехнат килиши ва маълум иктисодий мавкега эга булиши учун истеъмол этилиши зарур булган махсулотлар ва хизматлар мажмуидир. Бу факат тирикчилик эхтиёжи эмас,  балки инсоннинг шахс сифатида камол топиш зарурати хамдир.

 

ИМПОРТ ОПЕРАЦИЯЛАРИ-  махсулотни хорижий шериклардан сотиб олиш ва мамлакатга олиб кириш.

 

ИМПОРТ - (лат.importo-киритаман) - 1) мамлакат ичига фойдаланиш ёки сотиш учун четдан олиб келинган хорижий махсулотлар; 2) капитал И.- хориждан мамлакатга келаётган капитал (кредит, заём ва бошка); 3) четдан олиб келинган махсулотларнинг умумий сони ва киймати.

 

ИНВЕСТИЦИЯ - (нем.investitlion, лат. investere- кийинтирмок)-инвестор томонидан бирор бир фаолиятни амалга ошириш учун капитал маблагларни, сармояларни жорий килиш, фойда олиш максадида сарф килиш. И. мамлакат ичида (ички инвестиция)  ва хорижий мамлакатларда (ташки инвестиция) амалга оширилиши мумкин. Молия И.си- кимматбахо  когозларни  харид килиш, пул маблагларини жамгариш ва бошкаларни, реал И.- моддий ишлаб чикаришга сарфланган сармояларни уз ичига олади.

 

ИНВЕСТОР - капитал маблаг  сарфлаётган  давлат, ташкилот, корхона ёки шахс.

 

ИНЖИНИРИНГ - тижорат куринишида хар  томонлама  маслахатларини берувчи мустакил фаолият доираси. Бу фаолият ишлаб чикаришнинг усишини, махсулотларни сотишни, объектларни куриш ва улардан фойдаланиш жараёнини таъминлайди. Инжиниринг хизмати икки гурухга булинади : 1) ишлаб чикариш жараёнини тайёрлаш; 2) ишлаб чикариш ва махсулот  сотиш жараёнини тула таъминлаш.

 

ИНЖИНИРИНГ ФИРМАЛАРИ - ички ва халкаро бозорларда инжиниринг хизматини курсатиш буйича ихтисослашган корхона, фирмалар. Бу фирмалар бир корхона, компания фаолияти билан чекланмайди. Улар  турли тармокларда хизмат курсатишлари, куп таъминотчилар ва пудрат фирмалари  билан алока килишлари мумкин.

 

ИНТЕГРАЦИЯ - (лат.integer-бутун) мустакил хужалик фаолиятининг миллий, минтака ва халкаро микёсда узаро кушилиб яхлит хужалик тизимини ташкил этиши.  

 

ИНКАССАЦИЯ - турли  тулов хизматлари асосида банкдан накд пул олиш.

 

ИНКАССАТОР - асосан муассасалардан ташкарида юриб пул йигиш ва пул тулашга вакил килинган мансабдор шахс.

 

ИНКАССО - банк операциясининг бир тури, банкнинг турли хужжатлар оркали  (вексель, чек ва бошкалар) мижозлар номидан ва улар хисобидан оладиган пули.

 

ИННОВАЦИЯ - янгиликни жорий килиш, фан-техника ютукларини бошкариш ва ташкил килиш сохасидаги янгиликлар мажмуи.

 

ИНФЛЯЦИЯ - 1) муомаладаги когоз пуллар микдорини таклиф килинган  савдога чикарилган товар нархларнинг йигиндисидан купайиб кетиши; 2) когоз пулнинг жуда куп чикарилиши натижасида пулнинг кадрсизланиши. Бундай холат хужалик юритиш борасидаги кийинчиликларни бартараф  килиш даврида, махсулот ишлаб чикариш камайган холларда кушимча пул чоп этиш натижасида юзага келади.

 

ИНФРАТУЗИЛМА - ишлаб чикариш ва такрор ишлаб чикариш шарт-шароитини таъминловчи тармоклар мажмуи. Ишлаб чикаришни энергия билан таъминлаш, транспорт, алока, информатика ва бошкалар ишлаб чикариш И. ни ташкил килади. Ахолининг турмуш тарзини таъминловчи уй-жой, согликни саклаш муассасалари, укув  юртлари, фан ва шу каби сохалар ижтимоий И. ни ташкил килади.

 

ИНКИРОЗ - 1) тараккиётнинг оркага кайтиши, пасайиши, таназзули, регресс, тушкунлик; 2) тугаш, битиш. И. га учрамок (ёки юз тутмок), оркага кетмок, пасаймок, тушкунликка учрамок.

 

ИСЛОХОТ -  турли равишда утказилган узгариш: ислох килиш, реформа. Иктисодий И.- иктисодни инкироз холатидан чикариш  борасида утказилган чора- тадбирлар.

 

ИСТЕЪМОЛ БОЗОРИ -  ахоли истеъмоли учун зарур булган товарлар ва хизматларнинг  айирбошланиши.

 

ИСТЕЪМОЛ САВАТИ - муайян озик-овкат, саноат моллари ва хизматларнинг тирикчиликни таъминлаш учун етарли булган микдори.

 

ИШЛАБ ЧИКАРУВЧИ  КУЧЛАР - ишчи кучи ёки бошкача айтганда, маълум малакага, тажрибага эга булган кишилар хамда ишлаб чикариш воситаларидан ташкил топган.

 

ИШЛАБ ЧИКАРИШ МУНОСАБАТЛАРИ - хаётий неъматларнинг ишлаб чикариш, таксимлаш, айирбошлаш ва истеъмол килиш жараёнида кишилар уртасида пайдо буладиган иктисодий муносабатлардир.

 

ИШЛАБ ЧИКАРИШ ЖАРАЁНИ - жамият ихтиёридаги барча  ресурслардан фойдаланиб, жамият аъзолари учун зарур булган  товар ва хизматларни яратиш.

 

ИШЛАБ ЧИКАРИШ ХАРАЖАТЛАРИ -  товар ва хизматларни ишлаб чикариш ва истеъмолчиларга етказиб беришда килинадиган барча сарфлардан иборат.

 

ИШ  ХАКИ - ишчи ва хизматчиларнинг мехнати  микдори, сифати ва унумдорлигига караб миллий махсулотдан олинадиган улушини пулдаги ифодасидир.

 

ИШ КУЧИНИНГ ХАЛКАРО МИГРАЦИЯСИ - мехнат ресурсларининг анча кулай шароитда иш билан таъминланиши максадида бир мамлакатдан бошкасига  кучиб утишини билдиради.

 

ИШСИЗЛИК - ахоли мехнатга  ярокли кисмининг узига иш топа олмай колиши, мехнат захира армиясига айланиши.

 

ИПОТЕКА - (юнон.hypotheke-гаров)- карз, кредит олиш учун бирор-бир муайян кучмас мулкни (ер, иморат ва хоказо) гаровга куйиш.

 

ИКТИСОДИЁТ -  чекланган иктисодий ресурслардан унумли фойдаланиб, инсонлар учун зарур булган хаётий воситаларни ишлаб чикариш ва етказиб беришга каратилган ва чамбарчас богликликда амал киладиган фаолиятлар бирлигидир.

 

ИКТИСОДИЁТ  НАЗАРИЯСИ - кишилик жамияти ишлаб чикариш, таксимлаш, айирбошлаш ва истеъмол килиш жараёнида вужудга келадиган иктисодий муносабатларни ва уларга хос булган конунларни урганадиган фан.

 

ИКТИСОДИЙ СИЁСАТ -  хаётий неъматларни ишлаб чикариш, таксимлаш, айирбошлаш ва истеъмол килиш сохасидаги  давлатнинг аник максадга йуналтирилган тадбирлари тизимидан иборат.

 

ИКТИСОДИЙ КАТЕГОРИЯЛАР -  жамият иктисодий хаётининг асосий ва энг умумий томонларини акс эттирувчи мантикий тушунчалардир.

 

ИКТИСОДИЙ КОНУНЛАР - иктисодий жараёнлар уртасидаги доимий такрорланиб турадиган, баркарор аник сабаб-окибат алокаларини, уларнинг богликлигини ифодаловчи вокеа- ходисалар.

 

РЕСУРСЛАР -  табиий, инсоний, моддий,  молиявий ва интеллектуал ресурслардан иборат.

 

ИКТИСОДИЙ САМАРАДОРЛИК - чекланган ресурслардан унумли фойдаланиб, товар ва хизматларга булган жамиятнинг чексиз талабини максимал кондиришдир.

 

ИКТИСОДИЙ  УСИШ - ялпи миллий махсулот (соф миллий  махсулот, миллий даромад) йиллик микдорини мутлок усишидир.

 

ИКТИСОДИЁТНИ ТАРТИБЛАШ - бу давлатнинг ундаги турли бугинлар, соха ва тармоклар фаолиятининг бир-бирига богланиши ва мос холда ривожланиб бориши масаласида амалга оширадиган маъмурий ва иктисодий чора-тадбирлари мажмуидан иборат.

 

Ko'rilgan: 9850 | Qo'shgan: MIIKHK | Reyting: 3.0/6
Jami sharhlar: 1
1 (19.10.2012 16:32) [Material]
salom

Qidiruv
Taqvim
«  Март 2012  »
Пн Вт Ср Чт Пт Сб Вс
   1234
567891011
12131415161718
19202122232425
262728293031