АВАНС -бунак. Бирориш эвазига кейинчалик хисоб-китоб килиш шарти билан олдиндан бериладиган
пул, махсулот, озик-овкат ва х.к.
АВТАРКИЯ - (грек.autarkeia-
уз-узига етарли)- бу узини узимахсулотлар билан таъминлаб, бошкалар билан камдан кам алокага киришишдир.
Асосан натурал хужаликка хосдир.
АВИЗО - хисоб-китоб
операцияси хусусидагирасмийбилдириш, мижозларга банк томонидан А.
оркалиамалга оширилган дебет ва кредитоперациялари, ёзувлари, хисобдаги колдиклар,
пулутказишлар, чекёзувлари, аккредитивочиш ва бошка ёзувлар хусусидагимаълумотларнинг берилиши.
АГЕНТ - (р <лат) Ташкилот,
муассаса ва ш.к.нинг маълум вазифани бажариш учун тайинланган вакили.
АГЕНТЛИК ОПЕРАЦИЯЛАРИ - бир
томоннинг топшириги билан келишилган худуддаиккинчи(агент) томон амалга
оширадиган олди-сотдибилан боглик
булганамалий ва хукукий харакатлар.
АЖИОТАЖТАЛАБ - бозордаги шов-шув ва вахима таъсири
остида сунъий пайдо буладиганхамда
шиддат билан ортиб борадиган талаб. АТ одатдаги нормал холатга нисбатан ортик
талаб хисобланади. Бундай талаб бир томондан, ахоли орасида миш-мишлар таркатиш
ва реклама воситасида муайян товарларга ута ортикча бахо бериш оркали
истеъмолчи психологиясига таъсир этиш йули билан, иккинчи томондан товарларга
булган гоят катта кизикиш, кимматчилик, кахатчилик, хар хил шов-шувлар
таъсирида пулдан тезрок кутулиш ва товар захирасини купайтиришга интилиш
окибатида юзага келади.
АККРЕДИТИВ - (лат.
аccredo-ишонаман)- банк ёки омонот банкларининг бирор шахс ёки ташкилотга
маълум микдордаги маблагнибериш хакида
бошка банк ёки кассага юборган буйрук когози, масалан,жамгармалар банкига куйилганпулни исталган омонат банкидан олиш учун
берилган хужжат.
АКЦИЗ - кенг истеъмол моллари
(канд, гугурт, туз, тамаки ва х.к.) га солинадиган кушимча устама солик.
Махсулотгаёки курсатилаётган
хизмат(коммунал, транспорт ва бошка
турдаги хизматлар) нархи устига куйилади.
АКЦИОНЕРЛИК ЖАМИЯТЛАРИ -
масъулиятичекланганфирмаларнинг энг кенг таркалган шакли булиб,
одатда купрок фойда олиш максадида моддий, мехнат ва пул ресурсларини
бирлаштирган уюшма хисобланади.Акционерлик жамиятлари очик ва ёпик турда булади.Очик турдаги
акционерлик жамиятидаакцияларни эркин
сотиб олиш ва сотиш мумкин. Ёпик турдаги акционерлик жамиятида эса акциялар бир
неча кишилар (корхоналар) га тегишли булиб, бозорда эркин сотиб олиниши мумкин
эмас.
АКЦИЯ - акционерлик
(хиссадорлик) жамияти томонидан шу жамияткапиталига уз хиссасини кушган пайчиларга, яъни хиссадорларга
бериладиган ва уларга жамият ишида катнашиш хукукини берадиган хужжат,
кимматбахо когоз. А.турли куринишда булади : «номли» А.- умумий йигилишда
акционерга овоз бериш хукукини тасдиклайди, дивиденд олишхукукини (кафолатсиз) беради; «имтиёзли» А.-
акционерга фаолият натижасидан катъий назармуайян микдордаги дивидент олиш кафолатини берувчи, лекин акционерлик
жамияти умумиййигилишида овоз бериш
хукукини бермайдиган акция.
АГРАР МУНОСАБАТЛАР - ерга
эгалик килиш, ундан фойдаланиш ва уни тасарруф этиш билан боглик булган
муносабатлардан иборат.
АГРОБИЗНЕС -деганда кишлок хужалигидаги бизнес
тушунилади. Кенг маънода, бунга кишлок хужалиги биланшугулланувчибизнес турлари киради.
АГРОФИРМА -муайян турдаги кишлокхужалиги махсулотини етиштириш ва уни саноат
асосида кайта ишлайдиганкорхонадан иборат.
АГРОСАНОАТ БИРЛАШМАЛАРИ -
кишлокхужалиги, саноат тармоклари,
кишлокхужалигига хизмат курсатувчи ва
тижорат ишлари билан шугулланувчи корхоналар йигиндиси.
АНТИМОНОПОЛ КОНУНЧИЛИК -
иктисодиётда якка хукмронлик макеига эга булган бирор бир фаолият туригакаршидавлатнинг кураш сиёсатидан иборат.
АМОРТИЗАЦИЯ - 1) Машина,
асбоб-ускуна, бино ва шу кабиларнинг эскиришига караб, уларнинг бахосини
камайтириб бориш; уларнинг шу чегирилган кийматини ишлаб чикарилган махсулот
таннархигакушиб бориш. 2) алохида
шахсни ёки ташкилотни уз карзини аста-секин, даражама-даража тулаш
мажбуриятидан кутулиш; 3) карз мажбуриятинингйукотилиши, учирилиши окибатида унинг бекор килинганлигини тан олиш.
АСОСИЙ КАПИТАЛ - ишлаб
чикариш жараёнида бир неча йил давомидаиштирокэтувчи ва уз кийматини
тайёрланаётган махсулотга кисман утказиб борувчи мехнат воситаларидир.
АЙЛАНМА КАПИТАЛ - хом ашё
материаллар, энергетика ресурсларида моддийлашган ва бир ишлаб чикариш циклида
сарфланувчи, уз кийматини тайёрланган махсулотга тулик кучирувчи капитал.
АРЕНДА - ижара (к).
АРАЛАШКОРХОНАЛАР -турли мулк шаклларигатааллукли
фирмалар булиб, одатда давлат, жамоа ва хусусий мулкнинг аралаш маблаглари
асосида ташкил этилади.
АРАЛАШ МУЛК -бу турли шаклдаги мулкларнинг узаро кушилиб,
хамкорликда узлаштирилиши асосида ташкил топади. Унинг яккол куринишиакционерлик жамиятлардир.
АУКЦИОН - (лат.auction)- «ким
ошди» савдоси, очик савдо килиш. Бу савдо давомида махсулотни энг юкори нарх
буйича кутарган харидор сотиб олади.
АХОЛИ ДАРОМАДЛАРИ -ахолининг маълум вакт давомида пул ва натура
шаклида олган даромадлари микдоридан иборат. АД га иш хаки, тадбиркор даромади,
пенсия, нафака, стипендия, капиталдан олинадиган фойда, пулдан олинган фоиз,
девиденд, рента, кучмас мулк, кишлокхужалик махсулотини, хунармандчилик буюмларини сотиш ва хар хил
хизматлар курсатишданолинган
даромадлардир.
БАЛАНС - халк хужалигида ва
умуман хужалик, савдо ишларида бир-бирига боглик булган сохаларнингузаро мувофик салмоги. Б. бирор корхона ёки
ташкилотда муайян бир муддат оралигидаги кирим билан чикимни, яъни даромад
билан буромадни бир-биригатаккослаб
чикилган якун.
БАНК - юридиква жисмоний шахсларнинг вактинча буш пул
маблагларини бир жойгатупловчи ва
узлуксиз айланиб турушини таъминловчи,корхоналарга ва умуман пулга мухтожларгакредит, ссуда берувчи, томонларуртасида тулов ва бошкахисоб-китоб ишларида воситачиликкилиб турувчи, олтин ва чет эл валютасибилан боглик операцияларни бажарувчи кредит-молиямуассаси.Б. пул куювчиларгамаълумфоиз тулаб, карз олганларданюкорирок фоизставкасини ундиради
ва ана шу фоизлар уртасидаги фарк банк фойдаси хисобланади.
БАНК КАФИЛЛИГИ - банкнинг уз
мижозига кафолати. Банк уз маблаги хисобидан мижознинг курсатилган муддатда
туланмаган мажбуриятлари буйича хисоб-китоб килиш кафиллигини олади. Кафил банк
мижозининг бунак, авансини кайтариш, савдо-сотик шартномасини тузиш ва
шунгаухшашшартларни бажариши мумкин.
ФОИЗ СТАВКАСИ - банк
ссудасидан фойдаланганлик учун белгиланган хак микдори, карз суммасига нисбатан
фоиз хисобида ундирилади. БФС. узгарувчан курсаткич булиб, банк ссудаси карзга
булган мухтожликка карабузгартирилади.
БФС микдори банк ва мижоз уртасидаги келишувга мувофик белгиланиб, карзнинг
кайси тарзда ва кандай шартларда берилишига боглик.
БАНКОМАТ - мижознинг банкдаги
хисоб раками билан компьютер тизими оркали богланган накд пул берувчи электрон
мослама.
БИЗНЕС- (инглизча
business-иш, фаолият, машгулот ) бойлик, фойда орттиришга йуналтирилган иш, фаолият. Бизнес хужалик
юритиш куламига караб йирик, урта ва майда турларга булинади. Ходимларнинг
уртача сони ва махсулот хажмига караб ажратилади.
БИЗНЕС РЕЖА - бозор
иктисодиёти шароитида тадбиркорликнинг барча сохаларида кулланадиган мухим
курол булиб хисобланади. Иш жараёни хакида маълумот беради. Унинг ёрдамида
фирма усиб бориши, истикболни белгилаб бориши, даромадини купайтириши мумкин.
БР ута мухим молиявий хужжат сифатида фирма фаолиятини барча кирраларини тахлил
килишга ёрдам беради. У нафакат ички хужжати булиб, балки кредит олиши учун
зарур буладиган хужжатлардан биридир.
БИЗНЕСМЕН - (инглизча
business-иш, man-одам)- бизнес билан шугулланувчишахс, корчалон.
БИРЖА - (голл.beurs, нем.
Borse-хамён)- 1) махсулот, валюта ва кимматбахо когозларни айирбошлашда, хисоб
вамаълумот хизматларини амалга оширишда
фаол катнашувчи ташкилот. Хизмат курсатгани учун воситачилик йигимини олади; 2)
биржа савдо-сотиги буладиган жой.
БИРЖА КОТИРОВКАСИ- биржалар
оркали сотиладиган махсулотларбахоси.
Харбир биржауларни маълум тизимга солади ва чоп этади.
БИРЖАСАВДОСИ- биржаларнинг воситачилигида амалга
ошириладиган савдо.
БОЗОР ИКТИСОДИЁТИ - эркин
товар пул муносабатларига асосланган, иктисодий монополизмни инкор этувчи,
ахолини ижтимоий химоя килишга йуналтирилган ва бошкариладиган иктисодий
тизимдир.
БОЖ- (араб.-улпон, солик) -
божхонаназорати остида давлат томонидан
мамлакат чегарасидан олиб утиладиган товарлар, мол-мулк ва кимматбахо
когозларданундириладиган пул йигимлари.
БОЖХОНА - чегара оркали
утадиган жами юкларни, шу жумладан багаж ва почтажунатмаларини назорат киладигандавлат муассасаси. У утказилаётган юкларни текшириш
ва улардан йигимларни ундириш билан шугулланади. Божхоналар, одатда, денгиз ва
дарё портларида, халкаро аэропортларда, темир йул станцияларида, чегарахудудларида ва мамлакатнингйирикмарказларида жойлашади.
БОЗОР - сотувчи ва харидор
уртасида юзага келадиган иктисодий муносабатлар мажмуи. Бозордагиталаб ва таклиф иктисодий, демографик,
ижтимоий, сиёсийва маънавий омиллар
таъсирида шаклланади. Талаб йук, утмай колган нарса, мол хакида «Б. касод»,
талаб юкори булган , тез утадиганнарса,
мол хакида эса «Б. чаккон» дейилади. «Б. кутармайди-»бутоварниушбу нархгабозорда хеч кимолмайди деган маънонианглатади.
БОЗОР ИСЛОХОТЛАРИ - халкиштирокида давлат томонидан ишлаб чикилган
бозор муносабатларини шакллантиришга каратилган чора-тадбирларни давлат
назорати остида амалга оширишдан иборат.
БОЗОРНИНГ ТУЗИЛИШИ -бу бозор элементларининг ички тузулиши,
жойлашиши ва тартиби, уларнинг бозор умумий хажмидаги улуши демакдир.
БОЗОР ТИЗИМИ - турли-туман
мезонлар асосида алохида унсурларга ажратилган барча бозорлар мажмуидир.
БОЗОР МЕХАНИЗМИ -бозор иктисодиётининг фаолиятини тартибга
солиш ва иктисодий жараёнларни уйгунлаштиришни таъминловчи дастак ва воситалар.
М: бахо, талаб ва таклиф, ракобат, пул-кредит.
БОЗОР СЕГМЕНТИ - бу бозорда
савдо-сотикнинг шарт-шароитига караб купгина бугинларга ажратишидир.
БОЗОРИНФРАТУЗИЛМАСИ - сотувчива харидор уртасида бозор муносабатлари
шаклланишини, ривожланишинитаъминлайдиган ташкилотлар, муассасалар, идоралар, корхоналар мажмуаси.
Унингтаркибига савдо корхоналари, таъминот ташкилотлари,
валюта ва кимматбахокогозлар биржаси,
транспорт, алока ва бошкахизматкурсатувчитармоклар киради.
БОЗОР КОНЪЮКТУРАСИ -
айримбозорлардамуайян холатларнинг мавжудлиги. Бозор
конъюктураси муайяндаврдагибозор холати, бозорда мувозанатнинг
мавжудлиги ёкибузилганлиги биланхарактерланади.
БОЗОРМУВОЗАНАТИ - бозордаги талаб ва таклифнинг
микдори ва таркибий жихатидан бир-биригамувофиккелиши. Агар шундай
мувофиклик булмаса, бозор мувозанати издан чиккан хисобланади. Талаб
таклифузок вакт бир-биридан ажралиб
колса, бозор узининг меъёрдаги холати, фаолиятини йукотади.
БОЗОР кОНУНЛАРИ - пул
воситасида бозорда товар айирбошлашнинг мохиятиниифода этувчи, уни бошкариб турувчи объектив
иктисодий конунлар. Улар жумласига талаб ва таклиф конуни хамда пул муомаласи
конуни киради.
БРОКЕР - (ингл.broker)-
махсулот, кимматбахо когозлар, валюта сотувчилар ва харидорлар уртасидагирасмий даллол. Узи ёки мижозлар номидан
келишувлар, шартномалар тузиш хукукига эга шахс.
БЮДЖЕТ - (ингл.budget-сумка)-
давлат, корхона, муассаса ва шу кабиларниинг маълум муддат учун олдиндан
белгилаб куйиладиган кирим-чиким , даромад - буромад сметаси.
БЮДЖЕТ ТАкЧИЛЛИГИ - бюджет
даромадлари биланхаражатларининг номувофиклиги
булиб, харажатларнинг даромадлардан ортиб кетиши тушунилади.
БЮДЖЕТ БАЛАНСИ -харажатлар ва даромадларнинг тенг булишидир.
ВАЛЮТА - ( итал. valuta. лат.
valere- кадрланмок, киймат )- мамлакатнинг пул бирлиги ва унинг типи (олтин,
кумуш, когоз, пул)га тенглаштирилган тулов воситалари.
ВАЛЮТАКУРСИ - мамлакат пул бирлигининг бошкамамлакат пул бирлигида ифодаланган бахоси.
В.К. катъий белгиланган ва узгарибтурадиган турлари мавжуд.
ВАЛЮТА КОНВЕРТИРЛАШУВИ -
унинг бошкахорижий
валюталарга алмашиш кобилияти тушунилади.
ВЕКСЕЛЬ - (нем.Wechsel,
айнан-айирбошлаш)- карз мажбуриятларихусусидаёзма холда берилган
махсус куринишдаги кимматбахо когоз. карз берган томон векселда курсатилган
муддат тугашибилан карзни талаб килиш
хукукига эга.
ГАРОВ - олинган карзэвазига ёки мажбуриятнинг, ваъданинг
бажарилишига ишонтириш учунколдирилганомонат.
ГАРОВ ШАХОДАТНОМАСИ - савдо
ва тижорат операцияларини амалга ошириш учун фойдаланиши мумкин булган
мол-мулкни карздор томонидан гаровга куйилиши хакидаги кредит хужжатидир.
ГИПЕРИНФЛЯЦИЯ - хаддан
ташкариинфляция, нарх-навонинг шиддат
билан усиши, пул кадрининггоят тез
пасайиши, пул топишгаинтилишнинг
минимал даражага келиши билан ифодаланади. Г. шароитида нарх-навони мутлако
тартибга солиб булмайди.
ДАВЛАТ БУЮРТМАСИ - давлат
томонидан корхона ва ташкилотларга муайянмахсулот туринитайёрлаш ва
униистеъмолчиларга етказиб бериш,
ишлабчикариш, ноишлабчикаришва илмий - тадкикот характеридаги маълум ишларни бажариш учун
бериладиган топширик.
ДАВЛАТ МУЛКИ - жамиятдаги
мулкчилик шаклларидан бири. Давлат мулки икки йул билан пайдо булади: 1)
хусусий мол-мулкни миллийлаштириб давлат кулига олиш; 2) давлатмаблаглари хисобидан корхоналар куриш.
ДАВЛАТ ТАСАРРУФИДАН ЧИкАРИШ -
бу давлат мулкинимулкчиликнинг хархил мулк шаклларига айлантириш демакдир.
ДАВЛАТ КОРХОНАЛАРИ - давлат
мулки булган ва унинг назорати остида фаолият курсатувчикорхоналар хисобланади.
ДАВЛАТ БЮДЖЕТИ -давлат томонидан уз функцияларини амалга
ошириш учун сарфланадиган марказлаштирилган пул фондидир.
ДАВЛАТ КАРЗИ - давлатнинг уз
фукаролари, корхона ва ташкилотлар, шунингдек хориж мамлакатларидан карзи.
Манбаига караб ички ва ташки ДК га булинади.
ДЕБИТОР -
(лат.debitor-карздор)- бирор идора, ташкилот ва шу кабилардан карздорбулган шахс ёкиташкилот.
ДЕБИТОРЛИК КАРЗИ - корхона,
ташкилотларнинг жунатган товари учун олиниши керак булган хаки ёки хали
олинмаган товаручун туланган пул.
ДЕВАЛЬВАЦИЯ - (лат.де-олд
кушимча, бу уринда пасаймок маъносида ва лат. Valeo- киймат)- мамлакат савдо
тулов балансининг кескинёмонлашуви,
валюта резервининг холдан тойиши, халкаро валюта бозорида миллий валюта
курсинингпасайиши билан боглик холда
миллий пул бирлиги кийматининг расмий равишда пасайтирилиши.
ДЕМОНОПОЛИЗАЦИЯ - (лат.
De-ажр атиш, бекор килиш-олд кушимчаси, юнон. mono- танхо ва
poleo-сотаман)-соглом иктисодий беллашувга йул бериш максадидаякка хоким корхоналар ва бирлашмалар урнига
узаро ракобатлашувчи куплаб корхоналарнитузиш. Д. икки йул билан амалга оширилади : 1) йирик монопол мавкедаги
бирлашмалар, компаниялар таркатилиб, улардан мустакил корхоналар ажралиб чикади
; 2) якка хоким корхона, бирлашма ёки компаниялар сакланган холда улар билан
ракобат кила оладиган корхона ёки бирлашмалар ташкил этилади.
ДЕКЛАРАЦИЯ - 1) хукумат,
ташкилот, фирма номиданрасмий эълон
килинган баёнот; асосий принципларни тантанали эълон килиш; 2) божхонада Д.-
кимматбахо буюмларни, махсулотларни чегарадан олиб чикишда ва кимматбахо
пакетларга, бандеролга кушиб жунатиладиган хужжат. Ушбу хужжатда пакет мазмуни,
киймати курсатилади: 4) солик Д.-даромаднинг микдори, манбаи, мулк хажми ва
бошкалар хусусида солик тулаш учун ёзилган ариза.
ДЕМПИНГ -
(инг.dumping-ташлаш)-бозорни эгаллаш ва ундан ракобатчиларни сикиб чикариш
максадида махсулотларни сотув нархига нисбатан арзонга сотиш.
ДЕПОЗИТ - 1) банк ва
ташкилотларга жойлаштирилган пул ва кимматбахокогозлар (акция, облигациялар); 2) карздорнинг карз берганташкилотга суд махкамаси оркали утказган пул
ёки кимматбахокогозлар микдори.
ДЕФЛЯЦИЯ - (лат.
deflatio-нуфламок)-инфляция даврида чикарилган муомаладаги когоз пул микдорини
камайтириш. Давлат томонидан молия ва пул-кредит тадбирларини куллаш оркали
амалга оширилади.
ДЕХКОН ХУЖАЛИГИ - оилавий
мулкка асосланувчи, оила аъзолари ёки кариндошларнинг биргаликда мехнати билан
ер участкаларида кишлокхужалиги
махсулотларини етиштириш ва сотишни амалга оширувчи юридик шахс макомига эга
булган товар хужалигидир.
ДИЛЕР - (dealer) -уз хисобига
биржа ёки савдо воситачилиги билан шугулланувчиишбилармон.
ДОТАЦИЯ - ташкилот,
корхоналарга давлат томонидан бериладиган ёрдам пули, моддий ёрдам, кушимча
тулов. Асосан зарарни коплаш ва бошка максадлар учун ишлатилади.
ЕР РЕНТАСИ - бевосита
кишлокхужалиги ишлаб чикарувчилар
томонидан яратилган махсулот (даромад)нинг ер эгалари томонидан
узлаштириладиган кисми.
ЕРНИНГБАХОСИ - ер эгаси ердан олган даромадини
бошка йул билан топиши учун зарур булган пул микдори. Ернинг бахоси рентанинг
микдорига тугри пропорционал, ссуда фоизи даражасига тескари пропорционалдир.
ЖАМОА МУЛКИ -бойликни муайян максад йулида айрим
жамоаларга бирлашган кишилар томонидан биргаликда узлаштирилиши.
ЖАХОН ВАЛЮТА ТИЗИМИ -жахон бозорининг ривожланиши асосида таркиб
топган ва давлатлараро битимлар билан мустахкамланган халкаро пул-кредит
муносабатлари.
ЖАХОН ПУЛИ -халкаро микёсида хамма учун
кулланиладиганумумиймуомила ва тулов воситаси, байналминал киймат
ифодаси. М: маълум мазмундаги олтин ёки халкаро микёсда обру-эътиборга эга булган
миллий пул бирлиги.
ИЖАРА - (араб)-мустакил
хужалик юритиш ёки бошка бирор фаолиятни амалга ошириш максадида ер, сув,
корхона ва бошка мулкка эгалик килиш хамда вактинча фойдаланиш учун туланадиган
муайян хак. И. мулкка эгалик хукукини узгартирмайди.
ИЖАРА ШАРТНОМАСИ - ижарачи
билан ижарага олувчи уртасида томонларнинг тенг хукуклилиги асосида
тузилганкелишув, шартнома. ИШ
куйидагиларни кузда тутади; 1) ижарага олинаётган мулк тизими ва кийматини; 2)
ижара туловимикдорини; 3) ижара
муддатини; 4) ижарага берилган мулкни таъмирлаш ва тула тиклаш буйича томонлар
мажбуриятини; 5) мулкни шартномада келишилган холда ижарачига етказишни.
ИЖТИМОИЙ ТУЛОВЛАР - моддий
жихатдан кам таъминланган мамлакат фукароларига пул ёки натура шаклида ёрдам
курсатиш шаклидаги тизим хисобланади.
ИЖТИМОИЙ СИЁСАТ -даромадларни таксимлашда иктисодиёт
катнашчилари уртасида тенгсизлик натижасида вужудга келадиган зиддиятларни
бартараф этишга каратилган давлатнинг чора тадбирларидан иборат.
ИЖТИМОИЙ ИКТИСОДИЙ ЭХТИЁЖЛАР
- кишиларнинг яшаши, мехнат килиши ва маълум иктисодий мавкега эга булиши учун
истеъмол этилиши зарур булган махсулотлар ва хизматлар мажмуидир. Бу факат
тирикчилик эхтиёжи эмас,балки инсоннинг
шахс сифатида камол топиш зарурати хамдир.
ИМПОРТ ОПЕРАЦИЯЛАРИ-махсулотни хорижий шериклардан сотиб олиш ва
мамлакатга олиб кириш.
ИМПОРТ -
(лат.importo-киритаман) - 1) мамлакат ичига фойдаланиш ёки сотиш учун четдан
олиб келинган хорижий махсулотлар; 2) капитал И.- хориждан мамлакатга келаётган
капитал (кредит, заём ва бошка); 3) четдан олиб келинган махсулотларнинг умумий
сони ва киймати.
ИНВЕСТИЦИЯ -
(нем.investitlion, лат. investere- кийинтирмок)-инвестор томонидан бирор бир
фаолиятни амалга ошириш учун капитал маблагларни, сармояларни жорий килиш,
фойда олиш максадида сарф килиш. И. мамлакат ичида (ички инвестиция)ва хорижий мамлакатларда (ташки инвестиция)
амалга оширилиши мумкин. Молия И.си- кимматбахокогозларнихарид килиш, пул
маблагларини жамгариш ва бошкаларни, реал И.- моддий ишлаб чикаришга сарфланган
сармояларни уз ичига олади.
ИНВЕСТОР - капитал
маблагсарфлаётгандавлат, ташкилот, корхона ёки шахс.
ИНЖИНИРИНГ - тижорат
куринишида хартомонламамаслахатларини берувчи мустакил фаолият
доираси. Бу фаолият ишлаб чикаришнинг усишини, махсулотларни сотишни,
объектларни куриш ва улардан фойдаланиш жараёнини таъминлайди. Инжиниринг
хизмати икки гурухга булинади : 1) ишлаб чикариш жараёнини тайёрлаш; 2) ишлаб
чикариш ва махсулотсотиш жараёнини тула
таъминлаш.
ИНЖИНИРИНГ ФИРМАЛАРИ - ички
ва халкаро бозорларда инжиниринг хизматини курсатиш буйича ихтисослашган
корхона, фирмалар. Бу фирмалар бир корхона, компания фаолияти билан
чекланмайди. Улартурли тармокларда
хизмат курсатишлари, куп таъминотчилар ва пудрат фирмаларибилан алока килишлари мумкин.
ИНТЕГРАЦИЯ -
(лат.integer-бутун) мустакил хужалик фаолиятининг миллий, минтака ва халкаро
микёсда узаро кушилиб яхлит хужалик тизимини ташкил этиши.
ИНКАССАЦИЯ - турлитулов хизматлари асосида банкдан накд пул
олиш.
ИНКАССАТОР - асосан муассасалардан
ташкарида юриб пул йигиш ва пул тулашга вакил килинган мансабдор шахс.
ИНКАССО - банк операциясининг
бир тури, банкнинг турли хужжатлар оркали(вексель, чек ва бошкалар) мижозлар номидан ва улар хисобидан оладиган
пули.
ИННОВАЦИЯ - янгиликни жорий
килиш, фан-техника ютукларини бошкариш ва ташкил килиш сохасидаги янгиликлар
мажмуи.
ИНФЛЯЦИЯ - 1) муомаладаги
когоз пуллар микдорини таклиф килингансавдога чикарилган товар нархларнинг йигиндисидан купайиб кетиши; 2)
когоз пулнинг жуда куп чикарилиши натижасида пулнинг кадрсизланиши. Бундай
холат хужалик юритиш борасидаги кийинчиликларни бартарафкилиш даврида, махсулот ишлаб чикариш
камайган холларда кушимча пул чоп этиш натижасида юзага келади.
ИНФРАТУЗИЛМА - ишлаб чикариш
ва такрор ишлаб чикариш шарт-шароитини таъминловчи тармоклар мажмуи. Ишлаб
чикаришни энергия билан таъминлаш, транспорт, алока, информатика ва бошкалар
ишлаб чикариш И. ни ташкил килади. Ахолининг турмуш тарзини таъминловчи уй-жой,
согликни саклаш муассасалари, укувюртлари, фан ва шу каби сохалар ижтимоий И. ни ташкил килади.
ИСТЕЪМОЛ БОЗОРИ -ахоли истеъмоли учун зарур булган товарлар ва
хизматларнингайирбошланиши.
ИСТЕЪМОЛ САВАТИ - муайян
озик-овкат, саноат моллари ва хизматларнинг тирикчиликни таъминлаш учун етарли
булган микдори.
ИШЛАБ ЧИКАРУВЧИКУЧЛАР - ишчи кучи ёки бошкача айтганда,
маълум малакага, тажрибага эга булган кишилар хамда ишлаб чикариш воситаларидан
ташкил топган.
ИШЛАБ ЧИКАРИШ МУНОСАБАТЛАРИ -
хаётий неъматларнинг ишлаб чикариш, таксимлаш, айирбошлаш ва истеъмол килиш
жараёнида кишилар уртасида пайдо буладиган иктисодий муносабатлардир.
ИШЛАБ ЧИКАРИШ ЖАРАЁНИ -
жамият ихтиёридаги барчаресурслардан
фойдаланиб, жамият аъзолари учун зарур булгантовар ва хизматларни яратиш.
ИШЛАБ ЧИКАРИШ ХАРАЖАТЛАРИ
-товар ва хизматларни ишлаб чикариш ва
истеъмолчиларга етказиб беришда килинадиган барча сарфлардан иборат.
ИШХАКИ - ишчи ва хизматчиларнинг мехнатимикдори, сифати ва унумдорлигига караб миллий
махсулотдан олинадиган улушини пулдаги ифодасидир.
ИШ КУЧИНИНГ ХАЛКАРО
МИГРАЦИЯСИ - мехнат ресурсларининг анча кулай шароитда иш билан таъминланиши
максадида бир мамлакатдан бошкасигакучиб утишини билдиради.
ИПОТЕКА -
(юнон.hypotheke-гаров)- карз, кредит олиш учун бирор-бир муайян кучмас мулкни
(ер, иморат ва хоказо) гаровга куйиш.
ИКТИСОДИЁТ -чекланган иктисодий ресурслардан унумли
фойдаланиб, инсонлар учун зарур булган хаётий воситаларни ишлаб чикариш ва
етказиб беришга каратилган ва чамбарчас богликликда амал киладиган фаолиятлар
бирлигидир.
ИКТИСОДИЁТНАЗАРИЯСИ - кишилик жамияти ишлаб чикариш,
таксимлаш, айирбошлаш ва истеъмол килиш жараёнида вужудга келадиган иктисодий
муносабатларни ва уларга хос булган конунларни урганадиган фан.
ИКТИСОДИЙ СИЁСАТ -хаётий неъматларни ишлаб чикариш, таксимлаш,
айирбошлаш ва истеъмол килиш сохасидагидавлатнинг аник максадга йуналтирилган тадбирлари тизимидан иборат.
ИКТИСОДИЙ КАТЕГОРИЯЛАР -жамият иктисодий хаётининг асосий ва энг
умумий томонларини акс эттирувчи мантикий тушунчалардир.
РЕСУРСЛАР -табиий, инсоний, моддий,молиявий ва интеллектуал ресурслардан иборат.
ИКТИСОДИЙ САМАРАДОРЛИК -
чекланган ресурслардан унумли фойдаланиб, товар ва хизматларга булган
жамиятнинг чексиз талабини максимал кондиришдир.
ИКТИСОДИЙУСИШ - ялпи миллий махсулот (соф миллиймахсулот, миллий даромад) йиллик микдорини
мутлок усишидир.
ИКТИСОДИЁТНИ ТАРТИБЛАШ - бу
давлатнинг ундаги турли бугинлар, соха ва тармоклар фаолиятининг бир-бирига
богланиши ва мос холда ривожланиб бориши масаласида амалга оширадиган маъмурий
ва иктисодий чора-тадбирлари мажмуидан иборат.